تجویز گریختن از مناطق آلوده به بیماری های واگیردار در روایات اهل بیت علیهم السلام
تجویز گریختن از مناطق آلوده به بیماری های واگیردار در روایات اهل بیت علیهم السلام
یکی از نکات بهداشتی اساسی در هنگام بروز و ظهور و شیوع بیماری های واگیردار در هر منطقه ای رعایت آن ضروری است و پزشکان و متخصصان به آن توصیه می کنند، دوری از مناطق و افراد آلوده و عدم حضور در مناطق غیر آلوده در صورت مشکوک بودن به آلودگی می باشد.
جالب آن که در روایات وارده از اهل بیت علیهم السلام نیز به این مساله اشاره شده است.
روایت اول
عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْوَبَاءِ یَکُونُ فِی نَاحِیَةِ الْمِصْرِ فَیَتَحَوَّلُ الرَّجُلُ إِلَى نَاحِیَةٍ أُخْرَى أَوْ یَکُونُ فِی مِصْرٍ فَیَخْرُجُ مِنْهُ إِلَى غَیْرِهِ فَقَالَ لَا بَأْسَ إِنَّمَا نَهَى رَسُولُ اللَّهِ ص عَنْ ذَلِکَ لِمَکَانِ رَبِیئَةٍ کَانَتْ بِحِیَالِ الْعَدُوِّ فَوَقَعَ فِیهِمُ الْوَبَاءُ فَهَرَبُوا مِنْهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْفَارُّ مِنْهُ کَالْفَارِّ مِنَ الزَّحْفِ کَرَاهِیَةَ أَنْ یَخْلُوَ مَرَاکِزُهُمْ.
الکلینی الرازی، أبو جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (المتوفى328 هـ)،الکافی، ج15، ص265، ح85، الناشر: دار الحدیث، قم-ایران، الطبعة الاولى،1429هـ .
حلبی می گوید: از امام صادق علیه السلام در مورد وبا سوال کردم که در ناحیه ای از شهر این بیماری پدیدار شده است.آیا انسان می تواند از آن ناحیه به یک ناحیه ی دیگر برود و یا اگر در منطقه ای است از آن خارج شود؟ امام صادق علیه السلام فرمودند: مشکلی ندارد.پیامبر (ص) یک بار از چنین کاری نهی کزدند به این دلیل که مکان دیدبانان و مرزبانان در برابر دشمن بود و وبا در آن مکان پدیدار شد و از آن جا گریختند و پیامبر (ص) فرمودند گریز از این مکان همچون گریختن از میدان جهاد است تا مبادا مراکز مرزی و حساس خالی بماند.
بررسی روایت از جهت سندی
علی بن إبراهیم بن هاشم أبو الحسن القمی : ثقة فی الحدیث، ثبت، معتمد، صحیح المذهب.
النجاشی الأسدی الکوفی، ابوالعباس أحمد بن علی بن أحمد بن العباس (المتوفى450هـ)، فهرست أسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی،ص 260، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، ناشر: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، الطبعة: 1365 ش.
إبراهیم بن هاشم القمی ،أبو إسحاق : أقول: لا ینبغی الشک فی وثاقة إبراهیم بن هاشم، و یدل على ذلک عدة أمور .....
الموسوی الخوئی، السید أبو القاسم (متوفاى1411هـ)، معجم رجال الحدیث وتفصیل طبقات الرواة،ج1،ص 291، الطبعة الخامسة، 1413هـ ـ 1992م.
محمّد بن أبی عمیر، یکنى أبا أحمد، و اسم أبی عمیر زیاد، مولى الأزد، ثقة.
الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (المتوفى460هـ)، رجال الطوسی،ص 365، تحقیق: جواد القیومی الأصفهانی، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامی ـ قم، الطبعة: الأولى، 1415هـ .
حمّاد بن عثمان، الناب، ثقة، جلیل القدر.
الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (المتوفى460هـ)، الفهرست، ص156، محقق: طباطبایى، عبد العزیز، ناشر: مکتبة المحقق الطباطبائی.
عبید الله بن علی بن أبی شعبة الحلبی
مولى بنی تیم اللات بن ثعلبة أبو علی، کوفی، یتجر هو و أبوه و إخوته إلى حلب، فغلب علیهم النسبة إلى حلب. و آل أبی شعبة بالکوفة بیت مذکور من أصحابنا، و روى جدهم أبو شعبة عن الحسن و الحسین علیهما السلام، و کانوا جمیعهم ثقات مرجوعا إلى ما یقولون. و کان عبید الله کبیرهم و وجههم.
النجاشی الأسدی الکوفی، ابوالعباس أحمد بن علی بن أحمد بن العباس (المتوفی450هـ)، فهرست أسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ص230و231، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، الناشر: مؤسسة النشر الاسلامی ـ قم، الطبعة: الخامسة، 1416هـ .
روایت دوم
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِیدِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانٍ الْأَحْمَرِ قَالَ: سَأَلَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ الطَّاعُونِ یَقَعُ فِی بَلْدَةٍ وَ أَنَا فِیهَا أَتَحَوَّلُ عَنْهَا قَالَ نَعَمْ قَالَ فَفِی الْقَرْیَةِ وَ أَنَا فِیهَا أَتَحَوَّلُ عَنْهَا قَالَ نَعَمْ قَالَ فَفِی الدَّارِ وَ أَنَا فِیهَا أَتَحَوَّلُ عَنْهَا قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ إِنَّا نَتَحَدَّثُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ الْفِرَارُ مِنَ الطَّاعُونِ کَالْفِرَارِ مِنَ الزَّحْفِ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص إِنَّمَا قَالَ هَذَا فِی قَوْمٍ کَانُوا یَکُونُونَ فِی الثُّغُورِ فِی نَحْوِ الْعَدُوِّ فَیَقَعُ الطَّاعُونُ فَیُخَلُّونَ أَمَاکِنَهُمْ وَ یَفِرُّونَ مِنْهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ذَلِکَ فِیهِمْ.
الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین،(المتوفی 381هـ)، معانی الأخبار، ج2، ص98و99، ح467، تحقیق: السید محمد کاظم الموسوی، الناشر: العتبة الحسینیة المقدسة، الطبعة: الأولى، 1435 هـ 2014 م.
أبان (بن عثمان) الأحمر گوید: یکى از اصحاب ما از موسى بن جعفر علیهما السّلام پرسید: من در شهرى هستم و بیمارى طاعون در آنجا شایع است، آیا از آن شهر بروم؟ فرمود: بلى. عرض کردم: حدیثى به ما رسیده که پیامبر صلى اللَّه علیه و آله فرموده است: گریز از طاعون مانند گریز از اردوى جهادگران مىباشد، فرمود: رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله این سخن را در باره گروهى فرموده است که مرزنشین هستند و در برابر دشمن قرار دارند، طاعون به آنجا مىآید و آنان سرزمینهاى خودشان را خالى مىکنند و از آنجا مىگریزند پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله آن سخن را در حقّ ایشان فرمود.
بررسی روایت از جهت سندی
محمد بن الحسن بن أحمد بن الولید
أبو جعفر شیخ القمیین، و فقیههم، و متقدمهم، و وجههم. و یقال: إنه نزیل قم، و ما کان أصله منها. ثقة ثقة، عین، مسکون إلیه.
النجاشی الأسدی الکوفی، ابوالعباس أحمد بن علی بن أحمد بن العباس (المتوفی450هـ)، فهرست أسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی،ص383، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامی ـ قم، الطبعة: الخامسة، 1416هـ .
محمد بن الحسن بن فروخ الصفار
مولى عیسى بن موسى بن طلحة بن عبید الله بن السائب بن مالک بن عامر الأشعری، أبو جعفر الأعرج، کان وجها فی أصحابنا القمیین، ثقة عظیم القدر راجحا قلیل السقط فی الروایة.
النجاشی الأسدی الکوفی، ابوالعباس أحمد بن علی بن أحمد بن العباس (المتوفی450هـ)، فهرست أسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ص354، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، الناشر: مؤسسة النشر الاسلامی ـ قم، الطبعة: الخامسة، 1416هـ .
أحمد بن محمّد بن عیسى
الأشعری القمّیّ، ثقة، له کتب.
الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (المتوفى460هـ)، رجال الطوسی، ص351، ناشر: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، سال چاپ: 1373 ه. ش.
أحمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد بن علی البرقی
أبو جعفر أصله کوفی- و کان جده محمد بن علی حبسه یوسف بن عمر بعد قتل زید علیه السلام، ثم قتله، و کان خالد صغیر السن، فهرب مع أبیه عبد الرحمن إلى برقروذ و کان ثقة فی نفسه، یروی عن الضعفاء و اعتمد المراسیل.
النجاشی الأسدی الکوفی، ابوالعباس أحمد بن علی بن أحمد بن العباس (المتوفی450هـ)، فهرست أسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ص76، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، الناشر: مؤسسة النشر الاسلامی ـ قم، الطبعة: الخامسة، 1416هـ .
محمّد بن خالد البرقی، ثقة، هؤلاء من أصحاب أبی الحسن موسى علیه السلام.
الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (المتوفى460هـ)، رجال الطوسی، ص363، الناشر: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، سال چاپ: 1373 ه. ش.
فضالة بن أیوب الأزدی
عربی صمیم، سکن الأهواز، روى عن موسى بن جعفر علیه السلام، و کان ثقة فی حدیثه، مستقیما فی دینه.
النجاشی الأسدی الکوفی، ابوالعباس أحمد بن علی بن أحمد بن العباس (المتوفی450هـ)، فهرست أسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ص310و311، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، الناشر: مؤسسة النشر الاسلامی ـ قم، الطبعة: الخامسة، 1416هـ .
أَجْمَعَتِ الْعِصَابَةُ عَلَى تَصْحِیحِ مَا یَصِحُّ مِنْ هَؤُلَاءِ وَ تَصْدِیقِهِمْ لِمَا یَقُولُونَ، وَ أَقَرُّوا لَهُمْ بِالْفِقْهِ، مِنْ دُونِ أُولَئِکَ السِّتَّةِ الَّذِینَ عَدَدْنَاهُمْ وَ سَمَّیْنَاهُمْ، سِتَّةُ نَفَرٍ: جَمِیلُ بْنُ دَرَّاجٍ، وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُسْکَانَ، وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ بُکَیْرٍ، وَ حَمَّادُ بْنُ عِیسَى، وَ حَمَّادُ بْنُ عُثْمَانَ، وَ أَبَانُ بْنُ عُثْمَانَ، قَالُوا وَ زَعَمَ أَبُو إِسْحَاقَ الْفَقِیهُ یَعْنِی ثَعْلَبَةَ بْنَ مَیْمُونٍ: أَنَّ أَفْقَهَ هَؤُلَاءِ جَمِیلُ بْنُ دَرَّاجٍ وَ هُمْ أَحْدَاثُ أَصْحَابِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع).
الطوسی، الشیخ الطائفة أبى جعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسین (المتوفى 460هـ)، اختیار معرفة الرجال المعروف برجال الکشی، ص375، محقق: حسن مصطفوی، الناشر: مؤسسة نشر دانشگاه مشهد، الطبعة: الأولى، 1409 هـ .
وَ رُوِیَ أَنَّهُ إِذَا وَقَعَ الطَّاعُونُ فِی أَهْلِ مَسْجِدٍ فَلَیْسَ لَهُمْ أَنْ یَفِرُّوا مِنْهُ إِلَى غَیْرِهِ.
الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین،(المتوفی 381هـ)، معانی الأخبار، ج2، ص99، تحقیق: السید محمد کاظم الموسوی، الناشر: العتبة الحسینیة المقدسة، الطبعة: الأولى، 1435 هـ 2014 م.
و روایت شده اگر در بین مردمى که در مسجد هستند طاعون پیدا شود حقّ ندارند از آن مسجد بگریزند و به مسجد دیگر بروند. (شاید مقصود این باشد که مکان دیگرى آلوده نگردد). [ترجمه و توضیح استاد غفاری]
نکته: همانطور که استاد غفاری اشاره کرده اند، به احتمال زیاد این نهی امام علیه السلام از آن جهت است که مساجد در آن زمان - که محل اجتماع اصلی بوده اند - محلی برای انتقال این نوع بیماری های واگیردار بوده اند و اگر کسی در آن حضور می یافته احتمال آن که ناقل آن بیماری واگیردار بشود بالا بوده است.به همین دلیل امام علیه السلام از خروج چنین شخصی از منطقه ی آلوده نهی فرموده اند.
روایت سوم
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى الْمُتَوَکِّلِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ السَّعْدَآبَادِیُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْمُغِیرَةِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع الْقَوْمُ یَکُونُونَ فِی الْبَلَدِ یَقَعُ فِیهَا الْمَوْتُ أَ لَهُمْ أَنْ یَتَحَوَّلُوا عَنْهَا إِلَى غَیْرِهَا قَالَ نَعَمْ قُلْتُ بَلَغَنَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص عَابَ قَوْماً بِذَلِکَ فَقَالَ أُولَئِکَ کَانُوا رَتَبَةً بِإِزَاءِ الْعَدُوِّ فَأَمَرَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ ص أَن یَثْبُتُوا فِی مَوَاضِعِهِمْ وَ لَا یَتَحَوَّلُوا مِنْهُ إِلَى غَیْرِهِ فَلَمَّا وَقَعَ فِیهِمُ الْمَوْتُ تَحَوَّلُوا مِنْ ذَلِکَ الْمَکَانِ إِلَى غَیْرِهِ فَکَانَ تَحْوِیلُهُمْ مِنْ ذَلِکَ الْمَکَانِ إِلَى غَیْرِهِ کَالْفِرَارِ مِنَ الزَّحْف.
الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (المتوفى 381هـ)، علل الشرائع ، ج2، ص279، ح1، تحقیق : السید فضل الله الطباطبائی الیزدی،المطبعة : العلمیة - قم، الطبعة : الثانیة، 1367 ش.
محمّد بن موسى بن متوکّل رحمة اللَّه علیه، از على بن الحسین سعدآبادى، از احمد بن ابى عبد اللَّه از ابن محبوب، از عاصم بن حمید، از على بن مغیره نقل کرده که وى گفت: محضر مبارک حضرت ابى عبد اللَّه علیه السّلام عرض کردم: مردم در شهر بوده و مرگ در بینشان واقع مىشود مثل این که مرض وباء در بین ایشان شایع مىگردد و آنها را از پاى در مىآورد آیا مىتوانند از آن شهر گریخته و جاى دیگر بروند؟
حضرت فرمودند: آرى.
عرضه داشتم: به ما رسیده که رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم گروهى را به خاطر این کار ملامت و سرزنش کردند؟
حضرت فرمودند: آنها گروهى بودند در مقابل دشمن که رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله مأمورشان کرده بودند در جاى خود مانده و به جاى دیگرى نروند، وقتى مرگ و هلاکت در بینشان واقع شد از آن مکان به جاى دیگرى گریختند و این گریز به مثابه این بود که از صحنه نبرد جهاد گریخته بودند از این رو مورد نهى و ملامت قرار گرفتند.
روایت چهارم
وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْوَبَاءِ یَقَعُ فِی الْأَرْضِ هَلْ یَصْلُحُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَهْرُبَ مِنْهُ قَالَ یَهْرُبُ مِنْهُ مَا لَمْ یَقَعْ فِی مَسْجِدِهِ الَّذِی یُصَلِّی فِیهِ فَإِذَا وَقَعَ فِی أَهْلِ مَسْجِدِهِ الَّذِی یُصَلِّی فِیهِ فَلَا یَصْلُحُ لَهُ الْهَرَبُ مِنْهُ.
العریضی، علی بن جعفر (المتوفى 220 هـ)، مسائل علیّ بن جعفر و مستدرکاتها، ص117، ح54، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، الناشر: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، الطبعة: الأولى، 1409 هـ .
علی بن جعفر می گوید از امام کاظم علیه السلام پرسیدم زمانی که وبا در سرزمینی پدیدار می شود آیا انسان می تواند از آن ناحیه بگریزد؟ امام کاظم علیه السلام فرمودند: اگر در مسجدی که در آن نماز می خواند وبا پدیدار نشده باشد بله اما اگر در مسجدی که در آن نماز می خواند وبا پدیدار شده باشد درست نیست که از آن ناحیه بگریزد.
توضیحی در مورد روایت فوق: همانطور که استاد غفاری نیز در شرح یکی از روایات معانی الاخبار اشاره کرده اند، علت نهی امام از عدم خروج از منطقه ی آلوده در صورتی که وبا در مسجد آن محل که شخص در آن نماز می خواند پدیدار شده «شاید این باشد که مکان دیگرى آلوده نگردد».به این دلیل که محل اجتماع اصلی مردم در آن زمان مساجد بوده است.
با توجه به روایات بالا پر واضح است که گریختن و دور شدن از منطقه ی آلوده - در صورت عدم حضورِ قبلی در مکان اجتماعی که آلودگی در آن وجود دارد - مساله ای است که علاوه بر عقل، مورد تایید اهل بیت علیهم السلام قرار گرفته و ایشان نیز بر آن صحه گذاشته اند.
خدا خیرتان دهد