علت نامگذاری امام رضا (ع) به این اسم در حدیث امام جواد (ع) [مصادر شیعه]
علت نامگذاری امام رضا (ع) به این اسم در حدیث امام جواد (ع) [مصادر شیعه]
با مراجعه به احادیث اهل بیت علیهم السلام، به حدیثی صحیح از امام جواد علیه السلام می رسیم که ایشان در آن حدیث علت نامگذاری امام هشتم شیعیان به «رضا» را تبیین کرده اند.
قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَى بْنِ بَابَوَیْهِ الْقُمِّیُّ الْفَقِیهُ مُصَنِّفُ هَذَا الْکِتَابِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِی وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَکِّلِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مَاجِیلَوَیْهِ وَ أَحْمَدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ وَ الْحُسَیْنُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ [بْنِ] ناتَانَةَ وَ أَحْمَدُ بْنُ زِیَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِیُّ وَ الْحُسَیْنُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هِشَامٍ الْمُکَتِّبُ وَ عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ قَالُوا حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى ع إِنَّ قَوْماً مِنْ مُخَالِفِیکُمْ یَزْعُمُونَ أَبَاکَ إِنَّمَا سَمَّاهُ الْمَأْمُونُ الرِّضَا لِمَا رَضِیَهُ لِوِلَایَةِ عَهْدِهِ فَقَالَ کَذَبُوا وَ اللَّهِ وَ فَجَرُوا بَلِ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى سَمَّاهُ الرِّضَا لِأَنَّهُ کَانَ رِضًى لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی سَمَائِهِ وَ رِضًى لِرَسُولِهِ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ فِی أَرْضِهِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ أَ لَمْ یَکُنْ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْ آبَائِکَ الْمَاضِینَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ رِضًى لِلَّهِ تَعَالَى وَ لِرَسُولِهِ وَ الْأَئِمَّةِ ع فَقَالَ بَلَى فَقُلْتُ فَلِمَ سُمِّیَ أَبُوکَ مِنْ بَیْنِهِمْ الرِّضَا قَالَ لِأَنَّهُ رَضِیَ بِهِ الْمُخَالِفُونَ مِنْ أَعْدَائِهِ کَمَا رَضِیَ بِهِ الْمُوَافِقُونَ مِنْ أَوْلِیَائِهِ وَ لَمْ یَکُنْ ذَلِکَ لِأَحَدٍ مِنْ آبَائِهِ ع فَلِذَلِکَ سُمِّیَ مِنْ بَیْنِهِمْ الرِّضَا ع.
القمی، ابی جعفر الصدوق، محمد بن علی بن الحسین بن بابویه (متوفای381هـ)، عیون أخبار الرضا (ع)،ج1،ص 13،ح1، تحقیق: لاجوردى، مهدى، ناشر: نشر جهان - طهران، الطبعة : الأولى، سال چاپ: 1378 هـ .
الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفای 381هـ)، علل الشرائع ، ج1،ص 236 و 237، ح1، ناشر: منشورات کتاب فروشى داورى - قم، الطبعة: الأولى، الطبع: 1385 - 1966 م.
المجلسی، محمد باقر (متوفاى1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار،ج49،ص 4،ح 5، تحقیق: جمعى از محققان، ناشر: دار إحیاء التراث العربی- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.
از احمد بن محمّد بن ابى نصر بزنطىّ نقل شده است که گفت: به امام جواد علیه السّلام عرض کردم: گروهى از مخالفین شما مىپندارند که چون مأمون پدر شما را براى ولایت عهدى خود پسندید و برگزید، ایشان را «رضا» نامید. حضرت جواد علیه السّلام فرمودند: به خدا دروغ مىگویند و مرتکب فسق و فجور شده اند. بلکه خداوند- تبارک و تعالى- او را «رضا» نامید، زیرا او براى خداوند- عزّ و جلّ- در آسمانش، و براى رسولش و ائمّه بعد از او علیهم السّلام در زمینش مورد رضایت بود. بزنطى می گوید: عرض کردم: آیا مگر سایر پدرانتان علیهم السّلام از خدا و رسولش و أئمّه علیهم السّلام راضى نبودند؟ حضرت فرمود: چرا، عرض کردم: پس براى چه از این میان فقط پدرتان «رضا» نامیده شده است؟ فرمود: چون همان طور که دوستان و طرفدارانش به ایشان رضایت داده و ایشان را پذیرفتند، مخالفین نیز ایشان را قبول کرده، به ایشان رضایت داده بودند، و این حالت براى پدران و اجداد ایشان اتّفاق نیفتاد؛ و لذا، از بین آنان فقط ایشان «رضا» نامیده شده اند.
نکته : منظور از مخالفین ، دولت و حکومت وقت و طرفداران آن می باشد.
بررسی سند روایت :
این روایت در حقیقت دارای 8 طریق به علی بن ابراهیم می باشد (چرا که شیخ صدوق آن را از هشت نفر نقل کرده است) که از این قرار است :
1) حدثنا أبی رضی الله عنه قال حدثنا علی بن إبراهیم بن هاشم عن أبیه عن أحمد بن محمد بن أبی نصر البزنطی
2) حدثنا محمد بن موسى بن المتوکل رضی الله عنه قال حدثنا علی بن إبراهیم بن هاشم عن أبیه عن أحمد بن محمد بن أبی نصر البزنطی
3) حدثنا محمد بن علی بن ماجیلویه رضی الله عنه قال حدثنا علی بن إبراهیم بن هاشم عن أبیه عن أحمد بن محمد بن أبی نصر البزنطی
4) حدثنا أحمد بن علی بن إبراهیم بن هاشم رضی الله عنه قال حدثنا علی بن إبراهیم بن هاشم عن أبیه عن أحمد بن محمد بن أبی نصر البزنطی
5) حدثنا الحسین بن إبراهیم بن ناتانة رضی الله عنه قال حدثنا علی بن إبراهیم بن هاشم عن أبیه عن أحمد بن محمد بن أبی نصر البزنطی
6) حدثنا أحمد بن زیاد بن جعفر الهمدانی رضی الله عنه قال حدثنا علی بن إبراهیم بن هاشم عن أبیه عن أحمد بن محمد بن أبی نصر البزنطی
7) حدثنا الحسین بن إبراهیم بن هشام المکتب رضی الله عنه قال حدثنا علی بن إبراهیم بن هاشم عن أبیه عن أحمد بن محمد بن أبی نصر البزنطی
8) حدثنا علی بن عبد الله الوراق رضی الله عنه قال حدثنا علی بن إبراهیم بن هاشم عن أبیه عن أحمد بن محمد بن أبی نصر البزنطی
از دید ما هفت طریق اول به علی بن ابراهیم معتبر می باشند.
طریق «علی بن ابراهیم» تا «بزنطی» در همه ی طریق ها مشترک است و فقط راوی اول که شیخ صدوق (رض) از وی نقل می کند متغیر است.ما ابتدا به بررسی این طریق مشترک می پردازیم که از این قرار است :
حدثنا علی بن إبراهیم بن هاشم عن أبیه عن أحمد بن محمد بن أبی نصر البزنطی
علی بن إبراهیم بن هاشم أبو الحسن القمی : ثقة فی الحدیث، ثبت، معتمد، صحیح المذهب.
النجاشی الأسدی الکوفی، ابوالعباس أحمد بن علی بن أحمد بن العباس (متوفاى450هـ)، فهرست أسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی،ص 260، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، ناشر: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، الطبعة: 1365 ش.
إبراهیم بن هاشم القمی ،أبو إسحاق : أقول: لا ینبغی الشک فی وثاقة إبراهیم بن هاشم، و یدل على ذلک عدة أمور .....
الموسوی الخوئی، السید أبو القاسم (متوفاى1411هـ)، معجم رجال الحدیث وتفصیل طبقات الرواة،ج1،ص 291، الطبعة الخامسة، 1413هـ ـ 1992م.
أحمد بن محمّد بن أبی نصر : البزنطی، مولى السکونی (السکون)، ثقة، جلیل القدر.
الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفاى460هـ)، رجال الطوسی،ص 332، تحقیق: جواد القیومی الأصفهانی، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامی ـ قم، الطبعة: الأولى، 1415هـ .
اما هفت راوی متغیر در هفت طریق اول به علی بن ابراهیم :
علی بن الحسین بن موسى بن بابویه القمی : أبو الحسن، شیخ القمیین فی عصره، و متقدمهم، و فقیههم، و ثقتهم.
النجاشی الأسدی الکوفی، ابوالعباس أحمد بن علی بن أحمد بن العباس (متوفاى450هـ)، فهرست أسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی،ص 261، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، ناشر: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، الطبعة: 1365 ش.
محمّد بن موسى بن المتوکّل : من مشائخ الصدوق قد أکثر فی کتبه من الروایة عنه مترحّما و مترضّیا علیه.
الشاهرودی، الشیخ علی النمازی (متوفای1405هـ)، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج7،ص 344، ناشر: ابن المؤلف، چاپخانه: شفق – طهران،الطبعة : الأولى1414هـ .
محمّد بن علیّ بن ماجیلویه : ثقة على الأقوى. هو و أخوه أحمد ممّن یکثر الصدوق من الروایة عنهما مترضّیا علیهما.
الشاهرودی، الشیخ علی النمازی (متوفای1405هـ)، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج7،ص 242، ناشر: ابن المؤلف، چاپخانه: شفق – طهران،الطبعة : الأولى1414هـ .
أحمد بن علی بن إبراهیم بن هاشم القمی : من مشایخ الصدوق، و قد أکثر الصدوق من الروایة عنه مترضیا و مترحما علیه، و فیه إشعار بحسن الحالة و الجلالة، و أبوه من أجلاء مشایخ الکلینی، و تقدم جده.
الشاهرودی، الشیخ علی النمازی (متوفای1405هـ)، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج1،ص 368، ناشر: ابن المؤلف، چاپخانه: شفق – طهران،الطبعة : الأولى1414هـ .
الحسین بن إبراهیم بن ناتانة : لم یذکروه. و قد اکثر الصدوق من الروایة عنه مترحّما و مترضّیا علیه.
الشاهرودی، الشیخ علی النمازی (متوفای1405هـ)، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج3،ص 75، ناشر: ابن المؤلف، چاپخانه: شفق – طهران،الطبعة : الأولى1414هـ .
أحمد بن زیاد بن جعفر الهمدانی : قال مصنف هذا الکتاب رضی الله عنه لم أسمع هذا الحدیث إلا من أحمد بن زیاد بن جعفر الهمدانی رضی الله عنه بهمدان عند منصرفی من حج بیت الله الحرام و کان رجلا ثقة دینا فاضلا رحمة الله علیه و رضوانه.
الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفاى381هـ)، کمال الدین و تمام النعمة، ج2،ص 369، ناشر: اسلامیة ـ تهران، الطبعة الثانیة، 1395 هـ .
الحسین بن إبراهیم بن أحمد : ابن هشام المؤدّب المکتّب، أکثر الصدوق من الروایة عنه مترضّیا مترحّما، تعق.
مازندرانى حائرى، محمد بن اسماعیل (المتوفی 1216 هـ)، محقق: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، ج3، ص5،ناشر: موسسة آل البیت( علیهم السلام) لإحیاء التراث، ایران - قم، الطبعة : 1416 هـ .
سما