حقانیت شیعه و رد شبهات

 وثاقت بلاذری و اعتبار کتاب انساب الاشراف :

بلاذری یکی از حفاظ و مورخین بزرگ و مشهور اهل سنت می باشد که البته انصاف بیشتری نسبت به سایرین در نقل بسیاری از وقایع تاریخی داشته است و به همن دلیل در بسیاری از مواقع وقتی وهابیون با مسائل تاریخی صحیح و معتبر از کتاب انساب الاشراف بلاذری مواجه می شوند،اشکال می کنند که هیچ کس بلاذری را توثیق نکرده و او مجهول است و سعی دارند تا به این شکل اصل کتاب را زیر سوال ببرند.البته این اشکال بیشتر از عوام وهابی دیده می شود و افراد اهل علم آن را مطرح نمی کنند.در این مطلب قصد داریم تا به جایگاه بلاذری و کتاب انساب الاشراف در بین مخالفین شیعه به صورت خلاصه بپردازیم.

البَلاَذُرِیُّ أَبُو بَکْرٍ أَحْمَدُ بنُ یَحْیَى بنِ جَابِرٍ : العَلاَّمَةُ، الأَدِیْبُ، المُصَنِّفُ، أَبُو بَکْرٍ أَحْمَدُ بنُ یَحْیَى بنِ جَابِرٍ البَغْدَادِیُّ، البَلاَذُرِیُّ، الکَاتِبُ، صَاحِبُ (التَّارِیْخِ الکَبِیْرِ).

سیر اعلام النبلاء،ج13،ص162 ط موسسة الرسالة

فَأَمَّا البَلاَذُرِیُّ الکَبِیْرُ، فَهُوَ أَحْمَدُ بنُ یَحْیَى صَاحبُ (التَّارِیْخِ الکَبِیْرِ) حَافظٌ أَخبارِیٌّ عَلاَّمَةٌ، أَدْرَکَ عَفَّانَ بنَ مُسْلِمٍ وَمَنْ بَعْدَهُ، یُعَدُّ مِنْ طَبَقَةِ أَبِی دَاوُدَ (صَاحبِ السُّنَنِ).

سیر اعلام النبلاء،ج16،ص36 ط موسسة الرسالة

أحمد بن یحیى بن جابر البلاذُری6 (ت 279هـ) المؤرخ المعروف، صاحب (فتوح البلدان) و (أنساب الأشراف).

الطبقات الکبری – متمم التابعین،ص53 ط مکتبة العلوم والحکم

وَالْکَبِیر أَحْمد بن یحیى صَاحب التَّارِیخ فِی طبقَة أبی دَاوُد السجسْتانِی حَافظ أخباری عَلامَة.

طبقات الحفاظ للسیوطی،ص366 ط دار الکتب العلمیة

وَکَانَ أَحْمد بن یحیى بن جَابر عَالما فَاضلا شَاعِرًا راویة نسّابة متقناً .....

الوافی بالوفیات،ج8،ص156 ط دار احیاء التراث

{صفدی} : بلاذری عالم و فاضل و شاعر و راوی و نسب شناس و متقن بود .....

وکان أحمد بن یحیى بن جابر عالما فاضلا شاعرا راویة نسابة متقنا .....

مجم الادباء،ج2،ص531 ط دار الغرب الاسلامی

{یاقوت حموی} : و بلاذری عالم و فاضل و شاعر و راوی و نسب شناس و متقن بود .....

بلغنی أن البلاذری کان أدیبا روایة له کتب جیاد .....

تاریخ دمشق لابن عساکر،ج6،ص75 ط دار الفکر

{ابن عساکر} : به من خبر رسیده است که بلاذری ادیب و راوی بوده است و کتاب های خوبی دارد .....

قَالَ عبد الله بن أحمد بن أبی طاهر: والبلاذری بغدادی کاتب، شاعر راویةٌ، أحد البلغاء. کان جده جابر یکتب للخصیب بمصر. وله کتب جیاد.

تاریخ الاسلام،ج6،ص505 ط دار الغرب الاسلامی

عبد الله بن احمد بن ابی طاهر گفته است که بلاذری بغدادی نویسنده،شاعر و راوی و یکی از بلغاء است و جدش جابر برای خصیب در مصر می نوشت و کتاب های خوبی دارد.

وقیل أبو جعفر، وقیل أبو الحسن، البلاذری البغدادی الکاتب، کاتب، أدیب، شاعر، مصنف، له کتب حسنة (116- ظ) منها کتاب «أنساب الأشراف» وهو کتاب ممتع کثیر الفائدة والنفع ومات ولم یتمه؛ وکتاب «البلدان وفتوحها وأحکامها» وهو أیضا کتاب کثیر الفوائد.

بغیة الطلب فی تاریخ حلب،ج3،ص1219 ط دار الفکر

و گفته شده است ابوجعفر و گفته شده استابو الحسن بلاذری،نویسنده و ادیب و شاعر و مولف.کتاب های خوبی دارد و از جمله ی آن ها کتاب "انساب الاشراف" است که کتاب بسیار پرفایده و پرسودی است و او از دنیا رفت در حالی که کتابش را تمام نکرده بود و کتاب "البلدان و فتوحها و احکامها" هم کتاب بسیار پرفایده ای است.

وله من الکتب: کتاب البلدان الصغیر. کتاب البلدان الکبیر ولم یتم. کتاب جمل أنساب الأشراف وهو کتابه المعروف بالمشهور.

فوات الوفیات،ج1،ص157 ط دار صادر

و کتاب های او : البلدان الصغیر و کتاب البدلان الکبیر که آن را تمام نکرد و کتاب جمل انساب الاشراف که کتاب معروف و مشهور اوست.

أنساب الأشراف : لأبی الحسن: أحمد بن یحیى البلاذری ... وهو: کتاب کبیر، کثیر الفائدة.

کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون،ج1،ص179 ط دار احیاء التراث العربی

انساب الاشراف : برای بلاذری است ... و این کتاب،کتاب بزرگ و پر فایده ای است. {در این کتاب در مورد فتوح البلدان بلاذری نیز چنین قولی وارد شده است}

منها: أنساب الأشراف لأبی الحسن أحمد بن یحیى البلاذری وهو کتاب کبیر کثیر الفائدة .....

ابجد العلوم،ص303 ط دار ابن حزم

از جمله ی کتب او : انساب الاشراف بلاذری است که کتابی بزرگ و پرفایده است .....

از مطالبی که تا اینجا در مورد بلاذری و آثارش نقل کردیم،دو نتیجه ی مهم حاصل می شود :

اول : بلاذری مطابق اقوال علمای اهل سنت عالم،فاضل،مورخ مشهور،نسب شناس،ادیب،مصنف،علامه،حافظ و متقن است.اگر دوقت کرده باشید در می یابید که دو تن از بزرگان اهل سنت یعنی صفدی و یاقوت حموی،بلاذری را "متقن" خواندند.حال ضروری است تا معنای واژه ی "متقن" را در علم جرح و تعدیل اهل سنت بررسی کنیم :

أما ألفاظ التعدیل فَعلى مراتب : الأولى: قال " ابنُ أبی حاتم ": إذا قیل للواحدِ إنه ثقةٌ أو مُتقِنٌ؛ فهو ممن یُحتَجُّ بحدیثِه.

مقدمة ابن الصلاح ومحاسن الاصطلاح،ص307 ط دار المعارف

همانطور که ملاحظه می کنید ابن ابی حاتم که از علمای بزرگ اهل سنت است و در جرح و تعدیل نیز مهارت خاصی دارد،استفاده از لفظ "متقن" برای یک راوی را هم سطح لفظ "ثقة" دانسته و این دو لفظ را در مرتبه ی اعلای توثیق یک راوی قرار داده است.

این مطلب را منابع بسیار زیادی از کتب علم الحدیث اهل سنت نقل کرده اند که به دلیل جلوگیری از اطاله ی کلام از ذکر آن ها خودداری می کنیم و برای اطلاع بیشتر می توانید به منابع علم الحدیث اهل سنت مراجعه کنید.

مَرَاتِب أَلْفَاظ التَّعْدِیل وَالتَّجْرِیح : ( 83 - (ص) فَهُوَ مَرَاتِب والأعلى: ثِقَة ... وَضَابِط ومتقن وَحجَّة )

الغایة فی شرح الهدایة فی علم الروایة،ص123 ط مکتبة اولاد الشیخ للتراث

مراتب الفاظ جرح و تعدیل : ( 83 – {تعدیل} دارای مراتبی است و مرتبه ی اعلی : ثقه و ضابط و متقن و حجه )

سیوطی نیز مشابه همین را در کتاب الفیه ی خود نوشته است :

مراتب التعدیل والتجریح ..... 330 - یَلِیهِ" ثَبْتٌ " " مُتْقِنٌ " أو " ثِقَةٌ " ... أَوْ" حَافِظٌ "أَوْ" ضَابِطٌ"أَوْ"حُجَّةٌ"

الفیة السیوطی فی علم الحدیث ت ماهر الفحل،ص58 ط دار الکتب العلمیة

مراتب جرح و تعدیل ..... 330 – ثبت یا متقن یا ثقه یا حافظ یا ضابط یا حجت

المرتبة الثالثة: ثقة، أو ثبت، أو حجة، أو إمام، أو حافظ، أو متقن، أو عدل إلى نحو ذلک.

الوسیط فی علوم ومصطلح الحدیث،ص408 ط دار الفکر العربی

مرتبه ی سوم تعدیل : ثقه یا حجة یا امام یا حافظ یا متقن یا عدل و مانند آن.

الثالثة: من أفرد بصفة: کثقة، أو متقن، أو ثبت، أو عدل.

المیسر فی علم تخریج الحدیث النبوی،ص50

مرتبه ی سوم تعدیل : افرادی با صفت هایی مثل : ثقه یا متقن یا ثبت یا عدل.

اکنون در می یابیم که طبق مبانی علم الحدیث اهل سنت،بلاذری صاحب کتاب انساب الاشراف به دلیل اینکه وصف به "متقن" شده است،وثاقت او امری قطعی و ثابت است و حتی مراتب بالای وثاقت را داراست.حال اگر صفات دیگری که بلاذری به آن ها وصف شده است همچون علامه،فاضل و حافظ را در نظر بگیریم،وثاقت او محکم تر شده و قطعیتی بیش از پیش پیدا می کند.به هر جهت حافظ و متقن بودن بلاذری در کنار یکدیگر وثاقت او را طبق مبانی علمالحدیث اهل سنت به اثبات می رساند.

دوم : کتاب انساب الاشراف بلاذری {و البته کتاب فتوح البلدان} از کتب مشهور و خوب و پرفایده و پرسود است که محققین و علمای اهل سنت به آن اعتماد کرده و از آن استفاده کرده اند.شهرت و تحسین و مدح کتاب بلاذری نیز شاهدی قابل توجه بر اعتبار خود بلاذری و جایگاه والای کتابش می باشد.

اکنون اگر مورد اول و دوم را در کنار یکدیگر قرار دهیم (توصیف علمای اهل سنت در مورد شخص بلاذری و توصیف آنان از کتاب های بلاذری) یقینحاصل می شود که بلاذری فردی معتمد و معتبر و ثقه (و یا در بدترین حالت صدوق) در نزد علمای اهل سنت می باشد. {نکته ی مهم این است که در بسیاری از موارد علماء به توثیق مستقیم بسیاری از مورخین و یا علمای انساب و مانند آن نمی پردازند چرا که کم تر نام آنان در سلسله اسناد روایات و احادیث اعتقادی و فقهی مشاهده می شود اما همین که به کتب آنان استناد کنند و از کتب آنان استفاده کنند خود دلیلی است بر اعتماد این علماء بر این دسته از مورخین و علمای انساب مگر آن که مستقیما یک مورخی تضعیف شود}

شواهدی قوی بر وثاقت بلاذری :

ویعد البلاذری أبرز المؤرخین المسلمین بعد الطبری من حیث سعة المعلومات التی دونها والفترات التاریخیة التی غطاها، لکن کتابه (أنساب الأشراف) أحسن انتقاء للروایات وأنقى أسانید وأکثر اتفاقاً مع روایات أهل الثقة والصدق من تأریخ الطبری.

عصر الخلافة الراشدة،ص15 ط مکتبة العبیکان

و بلاذری بعد از طبری از جهت وسعت معلوماتی که تدوین کرده و دوره های تاریخی که به آن پرداخته از بزرگ ترین مورخین مسلمانان است و اما کتابش انساب الاشراف از جهت اسانید معتبرتر و وجود روایات برگزیده از افراد ثقه و صدوق از تاریخ طبری برتر است.

وباستقراء مشایخ البلاذری نجد أغلبهم توفی قبل وفاة البلاذری بأکثر من عشرین عاماً تقریباً، مما یدل على أنه صنف کتابه قدیماً قبل مرضه، وبمقارنة روایاته بروایات غیره کابن سعد وخلیفة نجدها متفقة مع الروایات الحسنة والصحیحة التی أوردتها کتب السنة والتاریخ، لذلک فإذا حدث فی روایاته ضعف أو شذوذ فهو من قبل الرواة الذین نقل عنهم لا منه هو.

عصر الخلافة الراشدة،ص16 ط مکتبة العبیکان

با بررسی مشایخ بلاذری در می یابیم که اغلب آنان تقریبا بیش از بیست سال قبل از وفات بلاذری از دنیا رفتند که این دلالت بر این می کند که او کتابش را مدت زیادی قبل از بیماری اش تالیف کرده است و با مقایسه ی روایاتش با روایات دیگران مانند ابن سعد و خلیفه آن ها را متفق با روایات حسن و صحیحی می یابیم که کتب سنت و تاریخ آن ها را نقل کرده است بنا بر این هنگامی که در روایات بلاذری ضعف یا شذوذی وجود داشت این از جانب راویانی است که بلاذری از آنان نقل کرده است و نه از خود او.

وَبِهِ جَزَمَ الْبَلَاذِرِیُّ وَغَیْرُهُ مِنْ أَهْلِ الْعِلْمِ .....

فتح الباری لابن حجر،ج4،ص61 ط دار المعرفة

و بلاذری و غیر او از اهل علم به این تاکید کرده اند .....  {ابن حجر بلاذری را از اهل علم می خواند و با دقت در فتح الباری در می یابیم که اکثر قریب به یقین کسانی که ابن حجر آن ها را اهل علم نامیده است،افرادی هستند که در نزد او مورد اعتماد و از افراد ثقه یا صدوق هستند و می توانید در این مورد شرح حال افرادی که ابن حجر آنان را در شرحش بر صحیح بخاری از اهل علم دانسته مطالعه کنید}

ابن عدی جرجانی در مقدمه ی کتاب الکامل فی ضعفاء الرجال می نویسد :

ولاَ یَبْقَى مِنَ الرُّوَاةِ الَّذِینَ لَمْ أَذْکُرْهُمْ إلاَّ مَنْ هُوَ ثِقَةٌ أَوْ صَدُوقٌ.

الکامل فی ضعفاء الرجال،ج1،ص79 ط دار الکتب العلمیة

و راوی ای باقی نماند که نام آن را ذکر نکرده باشم مگر این که ثقه یا صدوق است.

یعنی رواتی که ابن عدی نام آن ها را در کتابش ذکر نکرده است {طبعا منظور راویانی است که به آن ها سند دارد} یا ثقه هستند یا صدوق. نکته ی مهم این که ابن عدی به بلاذری سند دارد و با یک واسطه از او نقل کرده است :

..... أبو أحمد عبد الله بن عدی الحافظ أنا محمد بن خلف أخبرنی أحمد بن یحیى البلاذری قال قال لی محمود الوراق.....

تاریخ دمشق لابن عساکر،ج6،ص75 ط دار الفکر

مطلب دیگر هم این که بسیاری از حفاظ و علماء و ائمه و بزرگان اهل سنت در کتب خود از آثار بلاذری به خصوص انساب الاشراف استفاده کرده اند و از آن نقل کرده اند و هیچ اعتراضی هم بر اصل کتاب و یا خود شخص بلاذری نکرده اند و کوچک ترین جرحی نیز در مورد بلاذری وجود ندارد.همین اعتماد بزرگان اهل سنت نشان  می دهد که این کتاب و مولفش در نزد آنان مورد اعتماد و استناد است.به عنوان مثال افرادی چون ابن عساکر،زیلعی،مزی،ابن حجر عسقلانی،سیوطی،زرقانی،شوکانی،مبارکفوری،عظیم آبادی (شارح سنن ابی داود)، البانی و .... از این کتاب در موارد متعدد نقل کرده اند.

توثیق مستقیم بلاذری و تصحیح و تحسین روایات موجود در کتاب او :

یکی از موارد دیگری که وثاقت بلاذری را به اثبات می رساند،توثیق شخص او و یا تصحیح و تحسین روایات موجود در کتاب اوست که هر گاه عالمی روایت و یا روایاتی از کتاب انساب الاشراف را تصحیح و یا تحسین کند این بدان معنی است که به طریق اولی اعتبار و وثاقت صاحب کتاب در نزد او از قبل ثابت شده است.
ابن حجر عسقلانی در الاصابه می نویسد :

وروى البلاذریّ بإسناد لا بأس به .....

الاصابة فی تمییز الصحابة،ج2،ص86 ط دار الکتب العلمیة

و بلاذری با سندی که مشکلی ندارد روایت کرده است .....

صالحی شامی در کتابش سبل الهدی والرشاد می نویسد :

وروى البلاذری بسند صحیح عن محمد بن سیرین قال .....

سبل الهدی والرشاد فی سیرة خیر العباد،ج2،ص358 ط دار الکتب العلمیة

و بلاذری با سند صحیح از محمد بن سیرین نقل کرده است که او گفت .....

وروى البلاذری بسند جید عن إسماعیل بن أبی خالد عن قیس قال .....

سبل الهدی والرشاد فی سیرة خیر العباد،ج2،ص358 ط دار الکتب العلمیة

و بلاذری با سند جید از اسماعیل بن ابی خالد از قیس نقل کرده است که او گفت .....

وروى البلاذری- بسند جید- أن عمر بن عبد العزیز .....

سبل الهدی والرشاد فی سیرة خیر العباد،ج12،ص317 ط دار الکت العلمیة

و بلاذری با سند جید نقل کرده است که عمر بن عبد العزیز .....

شحاته محمد صقر وهابی نیز بر وثاقت بلاذری تصریح می کند اما در ادامه ادعایی می کند که نه تنها هیچ مبنایی ندارد بلکه باطل بوده و عکس آن ثابت است :

والبلاذری أحمد بن یحیى بن جابر بن داود المتوفى سنة 279هـ صاحب کتاب «أنساب الأشراف»، وهو وإن کان صدوقًا فی نفسه إلا أنه انفرد بذکر آثار وقصص فی ذم معاویة لا یتابَع علیها.

معاویة بن أبی سفیان أمیر المؤمنین وکاتب وحی النبی الأمین صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ - کشف شبهات وردّ مفتریات،ص158 ط دار الخلفاء الراشدین

و بلاذری احمد بن یحیی بن جابر بن داود متوفی 279 هــ صاحب کتاب "انساب الاشراف" او اگرچه خودش صدوق است اما به ذکر اثار و قصه هایی در ذم معاویه تفرد کرده است که مورد قبول واقع نمی گردد.

اگر دقت کرده باشید این ادعای او دقیقا مخالف ادعایی است که از کتاب " عصر الخلافة الراشدة " برایتان نقل کردیم که می توانید به بالاتر رجوع کنید.به هر جهت ادعای این وهابی متعصب در مورد وثاقت بلاذری امری است که ما آن را ثابت نمودیم (البته می تان حتی بلاذری را ثقة هم در نظر گرفت به جای صدوق) اما ادعای او در مورد معاویه و اخبار مربوط به او در کتاب انساب الاشراف امری است باطل که هیچ اساس علمی ندارد و از سر تعصب آن را مطرح کرده و با روایات موجود در کتاب انساب الاشراف نیز همچون روایات موجود در سایر کتب برخورد می شود.