پاسخ به شبهه ی : امام معصوم از جویدن سقز و مانند آن برای روزه دار منع می کند و امام معصوم دیگر در حال روزه این کار را انجام می دهد! (المعصوم یطقطق بالعلک و هو صائم)
جمعه, ۲۴ بهمن ۱۳۹۳، ۰۱:۵۵ ق.ظ
پاسخ به شبهه ی : امام معصوم از جویدن سقز و مانند آن برای روزه دار منع می کند و امام معصوم دیگر در حال روزه علک این کار را انجام می دهد !
یکی از شبهات سست و بی اساسی که وهابیون به دلیل پایین بودن سطح علمی خود مطرح کرده اند و فکر کرده اند که با این شبهه فتح الفتوح کرده اند !!! و عصمت معصومین را رد نموده اند !!! ، شبهه ی " مضغ علک " در حال روزه داری است.
" علک " به طور کلی به معنای سقز و کندر و مانند آن است که جویده می شود و " مضغ علک " برای فرد روزه دار هم یعنی اینکه فرد روزه دار سقز و کندر و مانند آن را بجود.
طرح شبهه :
عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ الصَّائِمُ یَمْضَغُ الْعِلْکَ قَالَ لا.
الکافی،ج4،ص114،ح1 ط الاسلامیة
عبید الله بن علی حلبی از امام صادق علیه السلام نقل می کند که از ایشان پرسیدم آیا فرد روزه دار می تواند سقز (و کندر و مانند آن) را بجود ؟ امام فرمودند : نه.
مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع یَا مُحَمَّدُ إِیَّاکَ أَنْ تَمْضَغَ عِلْکاً فَإِنِّی مَضَغْتُ الْیَوْمَ عِلْکاً وَ أَنَا صَائِمٌ فَوَجَدْتُ فِی نَفْسِی مِنْهُ شَیْئا.
الکافی،ج4،ص114،ح2 ط الاسلامیة
محمد بن مسلم از امام باقر(ع) نقل می کند که ایشان فرمودند : مبادا سقز و کندر بجوى که من امروز در حال روزه قدرى سقّز جویدم و احساس کردم که ذرات لطیف آن جذب می شوند.
عَنْهُ عَنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الصَّائِمِ یَمْضَغُ الْعِلْکَ فَقَالَ نَعَمْ إِنْ شَاء.
تهذیب الاحکام،ج4،ص324،ح70 (1002) ط دار الکتب الاسلامیة
ابو بصیر از امام صادق علیه السلام نقل می کند که از ایشان در مورد فرد روزه دار که سقز و کندر و مانند آن را بجود پرسیدم و ایشان فرمودند : بله،اگر بخواهد می تواند این کار را بکند.
ای روافض ! چه طور با وجود چنین روایات متناقضی،ائمه ی خود را معصوم می دانید و می گویید آن ها در هیچ چیز اختلافی ندارند ؟!
چه طور امام صادق می گوید این کار جائز نیست ولی امام باقر این کار را انجام داده است ؟! اگر بگویید نمی دانسته و فراموش کرده و این کار را انجام داده است که عصمت باطل می شود و اگر هم بگویید می دانسته و این کار را انجام داده که باز هم عصمت باطل است ! این تناقضات و این رفتار معصوم را چه گونه می توانید پاسخ دهید ؟!
لینک شبهه از وبسایت وهابی – ناصبی شبکة الدفاع عن السنة :
http://www.dd-sunnah.net/forum/showthread.php?t=176093
http://www.dd-sunnah.net/forum/showpost.php?p=1351030&postcount=28
پاسخ به شبهه :
شبهه ی مطرح شده،از مسائل فقهی است که فقهاء آن را به شکل دقیق و مفصل مورد بحث قرار داده اند اما وهابیون غالبا چون در مسائل اعتقادی همچون توحید و خلافت و امامت و عدالت صحابه و مانند آن حرفی برای گفتن ندارند،به سمت مسائل فقهی و اختلافات فقی می آیند که البته علماء آن را مبسوط و مفصل مورد بحث و بررسی قرار داده اند.
پاسخ به این شبهه چند وجه دارد که آن را در چند مرحله ان شاء الله پاسخ می دهیم :
اولا : سند روایات
در شبهه ی فوق،سه روایت مطرح شده که به اختصار ابتدا در مورد سند روایات سخنی را خدمت شما خوانندگان محترم عرض می کنیم.
روایت اول و دوم که از اصول کافی نقل شده اند،از نظر سندی صحیح هستند و در صحت آن ها شکی نیست.
اما روایت سوم که از تهذیب شیخ طوسی نقل شده است،به جهت سندی محل بحث و اشکال است.در سند این روایت "قاسم بن محمد جوهری" و "علی بن ابی حمزه بطائنی" وجود دارند که باعث تضعیف سند آن می شوند.(البته وثاقت یا عدم وثاقت هر دو راوی هم محل بحث است – ما به دلیل جلوگیری از اطاله ی کلام،از ذکر تضعیفات این دو راوی در این نوشتار خودداری کرده ایم) بنا براین با وجود این دو راوی،روایت از نظر سندی ضعیف است.نکته ی دیگر آن که خود شیخ طوسی پس از نقل روایت در تهذیب عبارتی در مورد آن دارند که وهابی جرات نکرده آن را هم نقل کند :
قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ: هَذَا الْخَبَرُ غَیْرُ مَعْمُولٍ عَلَیْه.
تهذیب الاحکام،ج4،ص324 ط دار الکتاب الاسلامیة
شیخ طوسی می گوید :این خبر غیر معمول است.
با این عبارت از جانب شیخ طوسی،شیخ الطائفه،مشخص می شود که روایت فوق به دلیل غیر معمول بودن قابل اعتماد و احتجاج نیست.به علاوه در خوش بینانه ترین حالت ممکن،درجه ی این روایت از "موثق" فراتر نمی رود (دقت کنید که در خوش بینانه ترین حالت و الا دو راوی ای که نام بردیم ضعیف هستند و تضعیفات متعدد دارند) و چون ما دو روایت ظاهرا معارض و متضاد (دقت کنید که ظاهرا متضاد) با سند های صحیح در اصول کافی داریم،روایت های صحیح بر روایات موثق غلبه می کنند و روایت موثق قابل احتجاج نخواهد بود.البته اگر تا پایان این مطلب را بخوانید،به خوبی متوجه خواهید شد که با فرض قبول صحت روایتی که در تهذیب الاحکام نقل شده نیز ما به مشکلی برنخواهیم خورد.
پس نتیجه ی بحث در مورد سند سه روایت مطرح شده این که دو روایتی که از اصول کافی نقل شده اند کاملا صحیح السند هستند و روایت سوم که از تهذیب الاحکام شیخ طوسی نقل شده است هم به جهت سند و هم به جهت محتوا و متن (همانطور که شیخ طوسی رحمة الله علیه نیز اشاره کرده است) قابل اعتماد نیست.البته ما برای پاسخ به شبهه به صورت کامل،فرض می کنیم که روایت سوم نیز قابل احتجاج باشد تا وهابیون جاهلی که به روایت استناد کرده اند،به خوبی پاسخ خود را دریافت کنند.
ثانیا :
یکی از اهداف وهابی ناصبی از طرح شبهه این بوده است که به خیال خودش امام معصوم را خطاکار جلوه دهد و عصمت را رد کند! وجه استدلال وهابی نیز این بوده که امام معصوم در حال روزه علک جویده است در حالی که امام دیگر گفته این کار جائز نیست.در این بخش لازم است به نکته ای اشاره کنیم که در نوع خود جالب توجه است.
با دقت در متن روایت متوجه خواهید شد که اصلا مشخص نیست که امام باقر علیه السلام روزه ی واجب بوده اند یا روزه ی مستحب؟! همچنین با توجه به این که معصومین علیه السلام اهتمام خاصی به امور مستحبی داشته اند،بعید و دور از ذهن نخواهد بود که امام باقر علیه السلام روزه ی مستحبی بوده باشند.
با فرض بالا،می دانیم که شکستن روزه ی مستحبی اشکالی ندارد و حتی اگر کسی روزه ی مستحبی باشد و مومنی به آن فرد روزه دار خوراکی تعارف کند،خوب است که روزه ی خود را افطار کند و تعارف برادر مومن خود را نیز رد نکند و ثواب و اجر روزه نیز برای او محفوظ است.
روزه مستحبی؛ اگر کسی روزه مستحبی بگیرد واجب نیست آن را به آخر رساند بلکه اگر برادر مؤمنش او را به غذا دعوت کند مستحب است دعوت او را قبل کند و در بین روز افطار نماید.
توضیح المسائل، امام خمینی، مسئله 1748
http://www.hawzah.net/fa/Question/View/12255
س227: الف) فردی روزۀ مستحبّی می گیرد. در همان روز به میهمانی می رود حال اگر صاحبخانه به او چیزی تعارف کند باید آن را برداشته و بخورد یا نه؟ چرا؟ب) در این صورت اگر روزه را نخوریم ثواب بیشتری می کنیم یا اگر تعارف صاحبخانه را رد نکنیم؟
ج الف وب: اگر صاحبخانه مؤمن باشد و او را به خوردن روزه دعوت کند افطار مستحب است زیرا ثواب اجابت مؤمن بیش از ثواب نگه داشتن روزه است.
س228: آیا واقعاً اگر کسی روزۀ مستحب باشد و دیگران به او غذایی تعارف کنند چه بدانند او روزه است یا نه: آیا ثواب روزه را می برد؟ آیا جزء روزه داران آن روز محسوب می شود؟ آیا ثواب بیشتری می برد؟
ج: قدر متیقّن این ثواب در صورتی است که بدانند روزه است و درخواست کنند که افطار کند و روزه دار بخاطر اجابت دعوت آنها افطار کند.
س229: از نظر حضرتعالی خوردن روزه مستحبّی قبل از افطار چه حکمی دارد؟ و آیا بعد از ظهر روزه مستحبی استقرار پیدا کرده و نباید آن را خورد؟ در ضمن این که می گویند اگر مؤمنی تعارف کرد بهتر است که روزه خود را افطار کنید ، صحّت دارد؟ و مراد از مؤمن چیست؟
ج: إفطار روزه مستحبّی در هر وقت روز مانعی ندارد و اگر مؤمنی او را دعوت به إفطار کرد اجابتش مستحبّ است و مقصود از (مؤمن) شیعه إثناعشری است.
http://saafi.net/fa/node/4752
روزه مستحبى گرفتهام؛ دوستم خوراکى به من تعارف مىکند، وظیفه ام چیست؟
همه {همه ی مراجع} : مستحب است، روزه خود را افطار کنید.العروة الوثقى، ج 2، اقسام الصوم، م 2
http://www.ahkam.porsemani.ir/node/1691
کفاره شکستن روزه مستحبی (مثل روزه 15 شعبان) چیست؟
شکستن روزه مستحبی کفاره ندارد.
http://www.mohsenaraki.com/portal/%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%B4-%D9%88-%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D8%AE/%D9%81%D9%82%D9%87/1037-%DA%A9%D9%81%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%B4%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D9%86-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%AD%D8%A8%DB%8C-%D9%85%D8%AB%D9%84-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%87-15-%D8%B4%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D9%86-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%9F.html
استفتائاتی که از پیش روی شما گذشت،تنها نمونه ی کوچکی بود از مطلبی که به آن اشاره کردیم.پس در نتیجه شکستن و افطار روزه ی مستحبی هیچ اشکالی ندارد و حتی اگر فرد مومنی به شما خوراکی تعراف کند مستحب است که آن را بپذیرید.
همه ی این ها را ما در شرایطی در نظر گرفتیم که روزه افطار شود اما با توجه به متن روایت اصول کافی هرگز برداشت نمی شود که مثلا امام باقر علیه السلام روزه ی خود را افطار کرده باشند و یا روزه ی ایشان باطل شده باشد.
با این اوصاف،تا زمانی که طرح کننده ی شبهه نتواند اثبات کند که امام باقر (ع) روزه ی واجب بوده اند،هیچ ضرری و اشتباهی متوجه عصمت معصومین و اعتقادات شیعیان نخواهد بود.
ثالثا :
همانطور که در بخش قبل نیز اشاره کردیم،با توجه به متن روایت اصول کافی واضح است که روزه ی امام باقر علیه السلام باطل نشده است و ایشان هم روزه ی خود را افطار نکرده اند.به علاوه ما ثابت نمودیم که حتی اگر کسی روزه ی مستحبی باشد و به عمد هم آن را افطار کند،گناهی بر او نیست و از متن روایت هم به هیچ وجه مشخص نیست که روزه ی مذکور مستحبی است یا واجب.
رابعا :
مساله ی چهارم آن که هیچ یک از علمای شیعه از دو روایت اصول کافی تناقض و تضاد و ابطال عصت برداشت نکرده اند چون اصولا ارتباطی نه با تناقض دارد و نه با عصمت ! جمع بین دو روایت (و حتی جمع بین سه روایت) کاملا ممکن است و علمای شیعه نیز به راحتی استدلال کرده اند و پاسخ داده اند.حتی خود علامه ی مجلسی نیز در مرآة العقول به طور مختصر مطلبی را در مورد این روایت گفته اند که البته وهابی ناصبی به آن اشاره نکرده است.علامه ی مجلسی در مورد دو روایت اینگونه می نویسند :
قوله علیه السلام:" قال: لا" ماله طعم کالعلک إذا تغیر الریق بطعمه و لم ینفصل منه أجزاء فابتلع الصائم الریق المتغیر بطعمه ففی فساد الصوم به قولان :
أحدهما: الإفساد لهذا الخبر و لما ذکره فی المختلف من أن وجود الطعم فی الریق دلیل على تحلل شیء من أجزاء ذی الطعم فیه لاستحالة انتقال الأعراض فکان ابتلاعه مفطرا.
و اعترض علیه باحتمال الانفعال بالمجاورة.
قال فی المنتهى: و قد قیل أن من لطخ باطن قدمیه بالحنظل وجد طعمه و لا یفطره إجماعا انتهى.
و أما الخبر: فالأجود حمل النهی فیه على الکراهة کما اختاره الشیخ فی المبسوط، و ابن إدریس، و جماعة لصحیحة محمد بن مسلم و غیرها.
مرآة العقول،ج16،ص296 ط دار الکتب الاسلامیة
در مورد این قول امام صادق علیه السلام که فرمودند : " نه " { روایت اول مطرح شده در شبهه } ، برای چیزی که طعمی دارد مانند علک (سقز و کندر و مانند آن) هنگامی که طعمش در اثر ترکیب شدن با آب دهان تغییر می کند و اجزائی از آن جدا نمی گردد و روزه دار آن آب را فرو می برد در این مورد دو قول وجود دارد :
اول : افساد روزه به خاطر این خبر و آن چه که در المختلف به خاطر وجود طعم در آب دهان ذکر کرده است که این دلیلی است بر این که اجزائی از آن ماده ی طعم داری که در دهان است {مثل علک} حل می شود و بنا بر این فرو بردن آب دهان در این حالت مفطر روزه است.
و به دلیل احتمال واکنش و ترکیب شدن در اثر مجاورت با آب دهان بر این عمل معترض شده است.{یعنی علک با آب دهان ترکیب می شود}
در منتهی گفته است : و گفته شده است که اگر کف پاهایش را به حنظل (ماده ای تلخ) آغشته کند و طعم آن را در دهانش احساس کند مطابق اجماع روزه اش افطار نمی شود.
اما در مورد روایت : بهتر آن است که نهی موجود در روایت حمل بر کراهت شود همانطور که شیخ طوسی در المبسوط و ابن ادریس و گروهی به خاطر روایت صحیح محمد بن مسلم (روایت دوم موجود در شبهه) و غیر از آن این طور گفته اند.
همانطور که ملاحظه فرمودید،جمع دو روایت به این شکل است که منظور از نهی ، کراهت عمل است و البته اگر چیزی از آن علک جذب بدن شود باعث افطار روزه می شود اما نفس این عمل از آن طبق روایات کراهت برداشت می شود.
نکته ی دیگر این که اگر کسی چیزی را بجود (مثل علک و مانند آن) و طعمی هم در دهانش احساس کند اما چیزی از آن ماده جذب بدنش نشود،روزه باطل نخواهد شد.به عنوان مثال به این استفتاء از آیت الله سیستانی دقت کنید :
السؤال: فتوی لسماحتکم تقول بان مضع العلک فی نهار شهر رمضان لا یعدّ من المفطرات فهل هذا الحکم مختص بما لیس له طعم ام شامل بجمیع الأنواع الموجودة فی الاسواق ؟
الجواب: لا بأس بمضغ العلک فی حال الصوم وان وجد له طعماً فی ریقه ما لم یکن لتفتت اجزائه والغالب فی العلک الموجود فی الاسواق اشتماله علی اجزاء سکّریة ونحوها تتفتت فی الریق فی بدایة المضغ ، فلابد للصائم من الاجتناب عنه الّا مع زوال تلک الاجزاء ولو بمضغ سابق.
http://www.sistani.org/arabic/qa/02384
سوال : فتوایی از شما می گوید که مضغ علک (جویدن علک – سقز و کندر و مثل آن) در روزه ی ماه رمضان از مفطرات به حساب نمی آید.آیا این حکم مختص چیزی است که طعمی ندارد یا این که شامل تمام انواع موجود در بازار می شود ؟
پاسخ : جویدن علک (سقز و کندر و مانند آن) در حال روزه اشکالی ندارد و اگر فرد در آب دهانش طعمی را احساس کرد که در اثر تحلیل و تجزیه ی اجزای آن نبود که البته غالب سقز های موجود در بازار شامل اجزای قندی و شکر و مانند آن است که در ابتدای جویدن تجزیه می شود و حل می شود.پس روزه دار بایستی از آن اجتناب کند مگر بعد از زوال آن اجزاء ولو با جویدن سقز قبل از زوال آن مواد.
ملاحظه می فرمایید که مطابق این فتوا،اصل جویدن سقز اشکالی ندارد و اشکال در این است که چیزی جذب بدن شود و در آب دهان حل شود و وارد بدن گردد و الا اصل عمل جویدن سقز و مانند آن در شرایطی که چیزی جذب و وارد بدن نشود فاقد اشکال است.
سایر مراجع هم غالبا فتوایی مشابه در این زمینه دارند.
ومنع الشیخ الطوسی من مضغ العلک ، ولعل المنع : لأنه لا یلتئم فی الفم إلا بعد تحلل أجزاء منه تشیع فی الفم ، ویتعدى مع الریق إلى المعدة وعمل الأصحاب فی ذلک على الکراهیة ، وأنه لا یفسد الصوم.
المعتبر،ج2،ص658 ط موسسة سید الشهداء
و شیخ طوسی از جویدن سقز منع کرده است و شاید منع به این دلیل است که سقز و مانند آن در دهان نمی ماند مگر بعد از تجزیه و ترکیب و پخش اجزایش در دهان و همراه آب دهان وارد معده می شود و اصحاب ما آن را مکروه می دانند و روزه را باطل نمی کند.
مسألة 9 : یکره مضغ العلک ، ولیس محرما ....
تذکرة الفقهاء،ج6،ص34 ط موسسة آل البیت
مساله ی 9 : جویدن سقز مکروه است و حرام نیست ...
وقال ابن إدریس : لا ینبغی للصائم مضغ العلک وکل ما له طعم ، وقال بعض أصحابنا : علیه القضاء ، والأظهر أنه لا قضاء علیه والوجه عندی الکراهة.
مختلف الشیعة،ج3،ص419 ط موسسة النشر الاسلامی
و ابن ادریس گفته است که شایسته نیست روزه دار سقز و هر آن چه که طعم دارر را بجود و بعضی از اصحاب ما گفته اند : او باید روزه اش را قضاء کند و درست تر آن است که قضای روزه بر او نیست و در نزد من این عمل مکروه است.
مسألة : وفی مضغ العلک لعلمائنا قولان : أحدهما : التحریم اختاره الشیخ فی بعض کتبه. والقول الآخر : أنّه مکروه و به قال أکثر علمائنا.
منتهی المطلب،ج9،ص89 ط موسسة الطبع و النشر فی الآستانة الرضویة المقدسة
مساله : و در مورد جویدن سقز علمای ما دو قول دارند : یکی تحریم که شیخ طوسی در بعضی از کتبش آن را برگزیده است و قول دیگر : این که مکروه است و اکثر علمای ما این چنین گفته اند.
ویکره مضغ العلک ...
الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة،ج1،ص279 ط موسسة النشر الاسلامی
و جویدن سقز مکروه است ...
اقوال متعدد دیگری نیز وجود دارند که برای طولانی نشدن مطلب از ذکر آن خودداری می کنیم اما واضح است که مساله ای که در اثر جویدن باعث ابطال روزه می شود،جذب ماده ی جویدنی است نه خود عمل جویدن فی نفسه و اکثریت فقهاء نیز چنین نظری دارند.
به طور کلی وجه جمع سه روایت مطرح شده در شبهه (فارغ از بحث سندی روایت سوم) که در ظاهر برای وهابی متناقض به نظر رسیده این است که مضغ و جویدن علک برای روزه دار جائز است (الاصل فی الاشیاء الاباحة) مگر آن که شرایطی بر آن حاکم شود که از جواز خارج می شود و حرام می شود و آن هم این است که در اثر جویدن،چیزی جذب بدن شود که در این صورت روزه باطل است و در غیر این صورت به صحت روزه آسیبی وارد نمی شود.به همین دلیل در روایت دوم امام باقر علیه السلام خطاب به محمد بن مسلم می گویند که این کار را انجام نده و دلیل آن هم این است که مبادا چیزی جذب بدن شود و از طریق حلق وارد بدن شود و روزه را باطل کند.
خامسا :
مساله ی پنجم این که گاهی معصومین علیه السلام از باب رحمت و آموزش مسائل و احکام فقهی به اصحاب و شیعیان خود اعمالی را انجام می دادند تا امر بر شیعیان و اصحاب ایشان مشتبه نشود و مساله ی مستحب را با واجب و مساله ی مکروه را با حرام اشتباه نگیرند.نمونه هایی نیز در این باب در کتب روایی ذکر شده است که به منظور جلوگیری از اطاله ی کلام از ذکر آن خودداری می کنیم اما با در نظر گرفتن این مطلب،اشکالی بر معصومین از جمله در مورد روایت مذکور وارد نخواهد بود.(به خصوص اینکه روزه از نوع مستحبی باشد)
سادسا :
با دقت در متن روایت دوم موجود در شبهه و با در نظر گرفتن آرای فقهی و فتاوای مطرح شده در بخش چهارم، در می یابیم که امام باقر علیه السلام مرتکب هیچ عمل خطایی نشده اند.به علاوه متن روایت هم هرگز دلالت بر این ندارد که امام روزه ی خود را افطار کرده اند و یا قصد افطار کرده اند.بلکه امام باقر علیه السلام اشاره به این کرده اند که اگر چیزی از علک جذب بدن شود،روزه را باطل می کند.به خصوص وقتی این روایت را در کنار روایت اول بگذاریم،کراهت عمل (طبق قول برخی از علماء) و حرمت عمل (طبق قول برخی از علماء) آن هم در صورتی که چیزی جذب بدن شود ثابت می گردد.
به طور خلاصه عمل امام باقر علیه السلام در روایت دوم همان چیزی است که فتوای آیت الله سیستانی نیز بر مبنای آن و مشابه آن صادر شده است که نفس عمل جویدن اشکالی ندارد مگر آن که در اثر تجزیه و ترکیب ماده ای که جویده می شود،چیزی جذب بدن شود و در متن روایت هم هرگز امام باقر علیه السلام نگفته اند که این ماده جذب بدنشان شده بلکه احتمال و امکان را مطرح کرده اند و هیچ نسیان و فراموشی و غفلتی از جانب امام باقر (ع) یا امام صادق (ع) رخ نداده است.
وهابی ناصبی اگر ادعایی دارد بایستی ثابت کند که امام علیه السلام روزه اش باطل شده و افطار کرده است که هرگز چنین مساله ای رخ نداده است.
سابعا :
در باب مسائل فقهی مساله ای وجود دارد تحت عنوان " تعارض الادله " که در آن اخبار و روایاتی را که ظاهرا معارض و متناقض هستند مورد بررسی قرار می دهند و با بررسی کیفیت اسناد و متون روایات و اخبار برای رسیدن به نظر صحیح و جامع تلاش می کنند.این مساله چیزی نیست که فقط مختص فقه شیعه باشد و در فقه اهل سنت نیز این مورد زیاد دیده می شود که اخبار و روایات کاملا در مخالفت با یکدیگر هستند اما فقهاء آن را مورد بررسی قرار می دهند تا به قول صحیح برسند.
ثامنا :
ما حتی اگر فرض محال کنیم که روایات مطرح شده در شبهه ناقض عصمت معصومین باشد (که اثبات نمودیم نیست) بایستی اشاره کنیم که از آن جایی که عصمت ائمه مبنای قرآنی دارد و در روایات متواتر به اثبات رسیده است،هر چیزی که با آن مخالفت کند ولو سند صحیح داشته باشد،در حکم اخبار شاذ خواهد بود و قابل اخذ و احتجاج نخواهد بود.(مساله ی مخالفت با تواتر،مساله ای است که در علوم حدیثی ریشه داشته و شیعه و سنی آن را قبول دارند و اصولا یکی از شرایط حدیث معتبر و قابل احتجاج،عدم مخالفت آن با قرآن و با روایات و اخبار متواتر است)
تاسعا :
مساله ای که در پایان می خواهیم به آن اشاره کنیم این است که همین مساله ی " مضغ علک " (جویدن سقز) در فقه اهل سنت نیز از مسائل اختلافی است که برخی از علمای مخالفین آن را جائز دانسته اند و برخی نیز آن را جائز نمی دانند.از باب نمونه به برخی از اقوال اشاره می کنیم :
حَدَّثَنَا جَرِیرٌ، عَنْ مُغِیرَةَ، عَنْ إِبْرَاهِیمَ،أَنَّهُ رَخَّصَ فِی مَضْغِ الْعِلْکِ لِلصَّائِمِ، مَا لَمْ یُدْخِلْهُ حَلْقَهُ.
مصنف ابن ابی شیبة،ج2،ص296،ح9179 ط مکتبة الرشد
مغیره از ابراهیم نخعی نقل می کند که او مشف علک را جائز می دانست به شرطی که وارد حلق نشود.
حَدَّثَنَا وَکِیعٌ، عَنْ إِسْرَائِیلَ، عَنْ جَابِرٍ، عَنْ عَامِرٍ، قَالَ: لَا بَأْسَ بِالْعِلْکِ لِلصَّائِمِ، مَا لَمْ یَبْلَعْ رِیقَهُ.
مصنف ابن ابی شیبة،ج2،ص297،ح9180 ط مکتبة الرشد
جابر از شعبی نقل می کند که گفت مضغ علک برای روزه دار اشکالی ندارد به شرطی که چیزی از آن جذب نشود.
حَدَّثَنَا جَرِیرُ بْنُ عَبْدِ الْحَمِیدِ، عَنْ لَیْثٍ، عَنْ مُجَاهِدٍ، قَالَ: کَانَتْ عَائِشَةُ، لَا تَرَى بَأْسًا فِی مَضْغِ الْعِلْکِ لِلصَّائِمِ، إِلَّا الْقَارَ، وَکَانَتْ تُرَخِّصُ فِی الْقَارِ وَحْدَهُ.
مصنف ابن ابی شیبة،ج2،ص297،ح9181 ط مکتبة الرشد
مشاهده می کنید که مجاهد از عائشه هم جواز این کار را نقل کرده است.
حَدَّثَنَا حُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ، عَنْ زَائِدَةَ، عَنْ لَیْثٍ، عَنْ عَطَاءٍ، قَالَ: لَا بَأْسَ أَنْ یَمْضُغَ الصَّائِمُ الْعِلْکَ، وَلَا یَبْلَعُ رِیقَهُ.
مصنف ابن ابی شیبة،ج2،ص297،ح9182 ط مکتبة الرشد
عطاء نیز مطابق این روایت جواز این کار را صادر کرده است.(به شرط این که چیزی جذب بدن نشود)
چهار روایت فوق که از مصنف ابن ابی شیبه هستند،جواز این عمل را صادر م کنند و در بابی تحت عنوان "من رخص فی مضغ العلک للصائم" (باب کسانی که مضغ علک را برای روزه دار جائز دانسه اند) نقل شده است.بعد از این باب در مصنف ابن ابی شیبه،بابی تحت عنوان "من کره مضغ العلک للصائم" وجود دارد که روایاتی رابیان میکند که از این عمل منع شده است.
حَدَّثَنَا جَرِیرٌ، عَنْ مَنْصُورٍ، عَنْ إِبْرَاهِیمَ، «أَنَّهُ کَرِهَ مَضْغَ الْعِلْکِ لِلصَّائِمِ.
مصنف ابن ابی شیبة،ج2،ص297،ح9183 ط مکتبة الرشد
حَدَّثَنَا حُمَیْدٌ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ، عَنْ حَسَنٍ، عَنْ عِیسَى، عَنِ الشَّعْبِیِّ، «أَنَّهُ کَرِهَ لِلصَّائِمِ أَنْ یَمْضُغَ الْعِلْکَ.
مصنف ابن ابی شیبة،ج2،ص297،ح9184 ط مکتبة الرشد
حَدَّثَنَا أَبُو خَالِدٍ الْأَحْمَرُ، عَنِ ابْنِ جُرَیْجٍ، عَنْ عَطَاءٍ، " أَنَّهُ کَرِهَهُ، وَقَالَ: هُوَ مَرْوَاةٌ.
مصنف ابن ابی شیبة،ج2،ص297،ح9185 ط مکتبة الرشد
حَدَّثَنَا وَکِیعٌ، عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ، رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ، عَنْ رَجُلٍ قَدْ سَمَّاهُ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ أُمِّ حَبِیبَةَ، زَوْجِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، اَنَّهَا کَرِهَتْ مَضْغَ الْعِلْکِ لِلصَّائِمِ.
مصنف ابن ابی شیبة،ج2،ص297،ح9186 ط مکتبة الرشد
برای مشاهده ی دو دسته روایات متعارض بین صحابه و تابعین از مصنف ابن ابی شیبه در مورد جواز و عدم جواز مضغ علک می توانید از لینک زیر نیز استفاده کنید :
http://library.islamweb.net/newlibrary/display_book.php?idfrom=1038&idto=1038&bk_no=10&ID=1029
ملاحظه می فرمایید که دو دسته روایات کاملا معارض در باب مضغ علک آن هم فقط در کتاب مصنف ابن ابی شیبة نقل شده است و نکته ی مهم آن که کراهت ذکر شده در متن روایات به معنای تحریم است نه به معنای مکروه بودنی که در ذهن ماست.برای اطلاع از معنای کراهت در نزد سلف مخالفین شیعه می توانید از دو لینک زیر استفاده کنید :
http://library.islamweb.net/newlibrary/display_book.php?idfrom=16&idto=16&bk_no=34&ID=17
http://www.alfawzan.af.org.sa/node/2970
وأما مضغ العلک فإنه مکروه، إذا کان لا یتفتت منه أجزاء وممن قال بکراهته: الشعبی، والنخعی، والاحناف، الشافعی، والحنابلة ورخصت عائشة وعطاء فی مضغه، لانه لا یضل إلى الجوف، فهو کالحصاة، یضعها فی فمه هذا إذا لم تتحلل منه أجزاء، فإن تحللت منه أجزاء ونزلت إلى الجوف، أفطر.
فقه السنة،ج1،ص462 ط دار الکتاب العربی
اما مضغ علک اگر اجزای آن تجزیه نشود مکروه است و کسانی که قائل به کراهت آن هستند {دقت کنید که کراهت به معنای تحریم است همانطور که اشاره شد} : شعبی،نخعی،حنفی مذهب ها،شافعی و حنابله. عائشه و عطاء مضغ علک را جائز دانسته اند چرا که چیزی وارد شکم نمی شود و مانند سنگ ریزه ای است که در دهان گذارده می شود و این در شرایطی است که چیزی از آن در دهان حل نشود و الا روزه افطار می شود.
ویکره مضغ العلک القوی الذی لا یتحلل منه شئ فأما ما یتحلل منه أجزاءٌ یجد طعمها فی حلقه فلا یحل مضغه إلا أن لا یبلع ریقه فإن بلعه فوجد طعمه فی حلقه فطرَّه، وإن وجد طعم ما لا یتحلل منه شئٌ فی حلقه ففیه وجهان أحدهما یفطره کالکحل والثانی لا یفطره لأن مجرد الطعم لا یفطر کمن لطخ باطن قدمیه بالحنظل فوجد مرارته فی حلقه لم یفطره.
تعلیقات ابن عثیمین على الکافی لابن قدامة،ج3،ص227
مطابق این قول بن عثیمین وهابی معتقد است که مضغ علک در صورتی که چیزی جذب بدن نشود کراهت دارد و در صورتی که جذب بدن شود روزه افطار می شود و در ادامه می گوید اگر طعمی را به واسطه ی علک در دهانش احساس کند،در مورد آن دو قول وجود دارد که یک قول آن است که روزه افطار می شود و قول دیگر این که افطار نمی شود چون به مجرد طعم روزه افطار نمی شود مانند کسی که کف پاهایش را به حنظل آغشته می کند و تلخی حنظل را در دهانش احساس می کند و این روزه را افطار نمی کند.
نکته ی دیگری که جالب است این که علمای مخالفین برای این که بتوانند روایات متعارض را جمع کنند و در مورد آن پاسخ بدهند،در مورد علک و اقسام آن تقسیم بندی هایی را بیان کرده اند.
بن جبرین وهابی – ناصبی در پاسخ به استفتائی می گوید :
س107: ما حکم مضغ العلک للصائم ؟
الجواب: العلک نوعان :
1- علک قوی لا یتحلل.
2- علک یتحلل.
أما العلک القوی الذی لا یتحلل کالعلک المتخذ من اللبان الشجری فإنه مکروه، ولکن لو ذاب منه أجزاء ولو صغیرة ووجد طعمه فی حلقه فإنه یفطر بذلک.
أما العلک المتحلل الذی إذا مضغ تحلل وذاب شیئا فشیئا واختلط بالریق ودخل الفم وابتلعه فإنه یفطر بذلک، أما لو مضغه وتحلل فی فمه ثم مجه فإنه لا یفطر.
http://www.ibn-jebreen.com/books/6-18-882-841-2478.html
سوال 107 : حکم جویدن علک برای روزه دار چیست ؟
پاسخ : علک دو نوع است :
1- علک قوی که حل نمی شود.{در آب دهان حل نمی شود}
2- علکی که حل می شود.
اما علک قوی که حل نمی شود مانند علکی که از صمغ و شیره ی درخت گرفته می شود مکروه است،اما اگر اجزائی از آن در دهان آب شود هر چند کوچک بشد و طعم آن در حلق احساس شود روزه افطار می شود.
اما علکی که حل می شود هنگامی که جویده می شود ذره ذره در دهان آب می شود و با آب دهان مخلوط می شود و شخص آب دهانش را فرو می برد پس روزه به واسطه ی آن افطار می شود اما اگر آن را بجود و در دهانش آب شود و سپس آن را بیرون بیندازد {یعنی آن را نبلعد و فرو نبرد} پس روزه اش افطار نمی شود.
سایت اسلام وب نیز در طی پاسخ به یک استفتاء،انواع علک را بیان می کند :
والعلک على قسمین: علک تتحلل أجزاؤه، فهذا إن بلغ شیئاً من أجزائه بطل صومه قطعاً.
والقسم الثانی: لا تتحلل أجزاؤه، وإن کان له طعم، فهذا إن بلغ شیئاً من طعمه فللعلماء فیه وجهان :
الأول: أنه یفطر.
والثانی: لا یفطر.
والذی نراه أنه مفطر - والله أعلم - لأن الطعم جزء من حقیقة العلک یتحلل بالمضغ.
والله أعلم.
http://fatwa.islamweb.net/Fatwa/index.php?page=showfatwa&Option=FatwaId&Id=720
و علک بر دو نوع است : علکی که اجزاء آن حل می شود پس این نوع علک اگر چیزی از اجزائش به دهان برسد {و جذب شود} روزه ی شخص قطعا باطل می شود.
و نوع دوم : علکی که اجزاء آن حل نمی شود.و اگر طعم داشته باشد و طعمی از آن به دهان برسد،علماء در این مورد دو قول دارند:
قول اول : روزه افطار می شود.
قول دوم : روزه افطار نمی شود.
و آن چیزی که ما {یعنی مرکز فتوای سایت اسلام وب} به آن اعقاد داریم این است که روزه را افطار می کند چرا که طعم جزئی از حقیقت علک است که با جویدن در آب دهان حل می شود.
همچنین صالح الفوزان وهابی در پاسخ به یک استفتاء می گوید :
السؤال: تذوق الطعام من قبل المرأة وغیره هل یفسد الصوم وما حکم مضغ العلک للصائم؟
الإجابة: لا بأس بذوق الطعام بالفم ولا یبتلع شیئًا منه فیذوقه فی فمه ویلفظه ولا یبتلع شیئًا من ذلک، فإن ابتلع شیئًا من ذلک متعمدًا فسد صیامه والفم له حکم الخارج ولیس هو من الجوف ولا یؤثر هذا على صیامه کما أنه یتمضمض للوضوء والطهارة ولا یؤثر هذا على صیامه بشرط أن یمج الماء أی یلفظ الماء من فمه کذلک ذوق الطعام یلفظه ولا یبتلعه. والعلک یکره للصائم. وهو على نوعین:
العلک الذی یتحلل ویتفتت فی الفم هذا لا یجوز لأنه یتسرب إلى الحلق ویفسد الصیام أما العلک القوی الذی لا یتحلل ولا یتفتت فی الفم ولا یذوب فهذا یکره للصائم.
http://ar.islamway.net/fatwa/7967/%D9%85%D8%A7-%D8%AD%D9%83%D9%85-%D8%AA%D8%B0%D9%88%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%B9%D8%A7%D9%85-%D9%88%D9%85%D8%B6%D8%BA-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D9%83-%D9%84%D9%84%D8%B5%D8%A7%D8%A6%D9%85
سوال : چشیدن غذا به وسیله ی زن و غیر از او آیا روزه را باطل می کند و حکم جویدن علک برای روزه دار چیست؟
پاسخ : چشیدن غذا با دهان اشکالی ندارد که فرد غذا را می چشد و سپس آب دهانش را فرو نمی برد و بیرون می اندازد.پس اگر چیزی از آن را عمدا فرو ببرد،روزه اش باطل می شود و دهان حکمش این است که خارج از شکم به حساب می آید و این بر صحت روزه اثر نمی گذارد همانطور که مزمزه کردن آب برای وضو بر حصت روزه اثری نمی گذارد به شرط آن که آب را برگرداند و چشیدن غذا هم در صورتی که آب دهانش را فرو نبرد همینطور است.و جویدن علک برا روزه دار مکروه است و علک بر دو نوع است :
علکی که اجزای آن در آب دهان حل می شود و به حلق سرایت می کند و روزه را باطل می کند و این جائز نیست.اما علکی که در آب دهان حل نمی شود و اجزائش در دهان حل نمی شود برای روزه دار مکروه است.
قوله: «ومضغ علک قوی» أی: یکره للصائم أن یمضغ علکاً قویاً، والقوی هو الشدید الذی لا یتفتت؛ لأنه ربما یتسرب إلى بطنه شیء من طعمه إن کان له طعم. فإن لم یکن له طعم فلا وجه للکراهة، ولکن مع ذلک لا ینبغی أن یمضغه أمام الناس؛ لأنه یساء به الظن إذا مضغه أمام الناس فما الذی یدریهم أنه علک قوی أو غیر قوی ...
الشرح الممتع على زاد المستقنع،ج6،ص396
http://ibnothaimeen.com/all/books/article_18078.shtml
این قول او " جویدن علک قوی " یعنی این که برای روزه دار مکروه است که علک قوی را بجود و منظور از علک قوی علکی است که اجزاء آن تجزیه نمی شود و حل نمی شود و برای این که چه بسا چیزی از آن به حلق سرایت کند و وارد معده شود و یا چیزی از طعمش اگر طعمی داشته باشد.پس اگر طعمی نداشته باشد مکروه نیست اما با این وجود شایسته نیست که جلوی مردم این کار را انجام دهد برای این که مردم هنگامی که شخصی علک را می جود به او گمان بد می برند و چه کسی به آنان می فهماند که آن علک قوی است یا غیر قوی ...
طبعا اقوال گوناگون و متعدد و مشابه دیگری نیز وجود دارند که برای جلوگیری از طولانی شدن مطلب ما از ذکر آن خودداری نمودیم اما در این قسمت به وضوح مشاهده شد که در زمینه ی مضغ علک بین صحابه و تابعین و فتاوای مخالفین شیعه نیز اختلاف وجود دارد و برای حل مشکل،یکی از کارهایی که انجام داده اند تقسیم بندی انواع علک به قوی و غیر قوی بوده است و ما نیز نهایتا همین جوابشان را می توانیم به خودشان برگردانیم که امام معصوم هم از علک قوی بدون طعم استفاده کرده است که علمای مخالفین نیز از جمله بن عثیمین وهابی می گوید حتی مکروه هم نیست!
شبهه ی مطرح شده،از مسائل فقهی است که فقهاء آن را به شکل دقیق و مفصل مورد بحث قرار داده اند اما وهابیون غالبا چون در مسائل اعتقادی همچون توحید و خلافت و امامت و عدالت صحابه و مانند آن حرفی برای گفتن ندارند،به سمت مسائل فقهی و اختلافات فقی می آیند که البته علماء آن را مبسوط و مفصل مورد بحث و بررسی قرار داده اند.
پاسخ به این شبهه چند وجه دارد که آن را در چند مرحله ان شاء الله پاسخ می دهیم :
اولا : سند روایات
در شبهه ی فوق،سه روایت مطرح شده که به اختصار ابتدا در مورد سند روایات سخنی را خدمت شما خوانندگان محترم عرض می کنیم.
روایت اول و دوم که از اصول کافی نقل شده اند،از نظر سندی صحیح هستند و در صحت آن ها شکی نیست.
اما روایت سوم که از تهذیب شیخ طوسی نقل شده است،به جهت سندی محل بحث و اشکال است.در سند این روایت "قاسم بن محمد جوهری" و "علی بن ابی حمزه بطائنی" وجود دارند که باعث تضعیف سند آن می شوند.(البته وثاقت یا عدم وثاقت هر دو راوی هم محل بحث است – ما به دلیل جلوگیری از اطاله ی کلام،از ذکر تضعیفات این دو راوی در این نوشتار خودداری کرده ایم) بنا براین با وجود این دو راوی،روایت از نظر سندی ضعیف است.نکته ی دیگر آن که خود شیخ طوسی پس از نقل روایت در تهذیب عبارتی در مورد آن دارند که وهابی جرات نکرده آن را هم نقل کند :
قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ: هَذَا الْخَبَرُ غَیْرُ مَعْمُولٍ عَلَیْه.
تهذیب الاحکام،ج4،ص324 ط دار الکتاب الاسلامیة
شیخ طوسی می گوید :این خبر غیر معمول است.
با این عبارت از جانب شیخ طوسی،شیخ الطائفه،مشخص می شود که روایت فوق به دلیل غیر معمول بودن قابل اعتماد و احتجاج نیست.به علاوه در خوش بینانه ترین حالت ممکن،درجه ی این روایت از "موثق" فراتر نمی رود (دقت کنید که در خوش بینانه ترین حالت و الا دو راوی ای که نام بردیم ضعیف هستند و تضعیفات متعدد دارند) و چون ما دو روایت ظاهرا معارض و متضاد (دقت کنید که ظاهرا متضاد) با سند های صحیح در اصول کافی داریم،روایت های صحیح بر روایات موثق غلبه می کنند و روایت موثق قابل احتجاج نخواهد بود.البته اگر تا پایان این مطلب را بخوانید،به خوبی متوجه خواهید شد که با فرض قبول صحت روایتی که در تهذیب الاحکام نقل شده نیز ما به مشکلی برنخواهیم خورد.
پس نتیجه ی بحث در مورد سند سه روایت مطرح شده این که دو روایتی که از اصول کافی نقل شده اند کاملا صحیح السند هستند و روایت سوم که از تهذیب الاحکام شیخ طوسی نقل شده است هم به جهت سند و هم به جهت محتوا و متن (همانطور که شیخ طوسی رحمة الله علیه نیز اشاره کرده است) قابل اعتماد نیست.البته ما برای پاسخ به شبهه به صورت کامل،فرض می کنیم که روایت سوم نیز قابل احتجاج باشد تا وهابیون جاهلی که به روایت استناد کرده اند،به خوبی پاسخ خود را دریافت کنند.
ثانیا :
یکی از اهداف وهابی ناصبی از طرح شبهه این بوده است که به خیال خودش امام معصوم را خطاکار جلوه دهد و عصمت را رد کند! وجه استدلال وهابی نیز این بوده که امام معصوم در حال روزه علک جویده است در حالی که امام دیگر گفته این کار جائز نیست.در این بخش لازم است به نکته ای اشاره کنیم که در نوع خود جالب توجه است.
با دقت در متن روایت متوجه خواهید شد که اصلا مشخص نیست که امام باقر علیه السلام روزه ی واجب بوده اند یا روزه ی مستحب؟! همچنین با توجه به این که معصومین علیه السلام اهتمام خاصی به امور مستحبی داشته اند،بعید و دور از ذهن نخواهد بود که امام باقر علیه السلام روزه ی مستحبی بوده باشند.
با فرض بالا،می دانیم که شکستن روزه ی مستحبی اشکالی ندارد و حتی اگر کسی روزه ی مستحبی باشد و مومنی به آن فرد روزه دار خوراکی تعارف کند،خوب است که روزه ی خود را افطار کند و تعارف برادر مومن خود را نیز رد نکند و ثواب و اجر روزه نیز برای او محفوظ است.
روزه مستحبی؛ اگر کسی روزه مستحبی بگیرد واجب نیست آن را به آخر رساند بلکه اگر برادر مؤمنش او را به غذا دعوت کند مستحب است دعوت او را قبل کند و در بین روز افطار نماید.
توضیح المسائل، امام خمینی، مسئله 1748
http://www.hawzah.net/fa/Question/View/12255
س227: الف) فردی روزۀ مستحبّی می گیرد. در همان روز به میهمانی می رود حال اگر صاحبخانه به او چیزی تعارف کند باید آن را برداشته و بخورد یا نه؟ چرا؟ب) در این صورت اگر روزه را نخوریم ثواب بیشتری می کنیم یا اگر تعارف صاحبخانه را رد نکنیم؟
ج الف وب: اگر صاحبخانه مؤمن باشد و او را به خوردن روزه دعوت کند افطار مستحب است زیرا ثواب اجابت مؤمن بیش از ثواب نگه داشتن روزه است.
س228: آیا واقعاً اگر کسی روزۀ مستحب باشد و دیگران به او غذایی تعارف کنند چه بدانند او روزه است یا نه: آیا ثواب روزه را می برد؟ آیا جزء روزه داران آن روز محسوب می شود؟ آیا ثواب بیشتری می برد؟
ج: قدر متیقّن این ثواب در صورتی است که بدانند روزه است و درخواست کنند که افطار کند و روزه دار بخاطر اجابت دعوت آنها افطار کند.
س229: از نظر حضرتعالی خوردن روزه مستحبّی قبل از افطار چه حکمی دارد؟ و آیا بعد از ظهر روزه مستحبی استقرار پیدا کرده و نباید آن را خورد؟ در ضمن این که می گویند اگر مؤمنی تعارف کرد بهتر است که روزه خود را افطار کنید ، صحّت دارد؟ و مراد از مؤمن چیست؟
ج: إفطار روزه مستحبّی در هر وقت روز مانعی ندارد و اگر مؤمنی او را دعوت به إفطار کرد اجابتش مستحبّ است و مقصود از (مؤمن) شیعه إثناعشری است.
http://saafi.net/fa/node/4752
روزه مستحبى گرفتهام؛ دوستم خوراکى به من تعارف مىکند، وظیفه ام چیست؟
همه {همه ی مراجع} : مستحب است، روزه خود را افطار کنید.العروة الوثقى، ج 2، اقسام الصوم، م 2
http://www.ahkam.porsemani.ir/node/1691
کفاره شکستن روزه مستحبی (مثل روزه 15 شعبان) چیست؟
شکستن روزه مستحبی کفاره ندارد.
http://www.mohsenaraki.com/portal/%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%B4-%D9%88-%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D8%AE/%D9%81%D9%82%D9%87/1037-%DA%A9%D9%81%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%B4%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D9%86-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%AD%D8%A8%DB%8C-%D9%85%D8%AB%D9%84-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%87-15-%D8%B4%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D9%86-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%9F.html
استفتائاتی که از پیش روی شما گذشت،تنها نمونه ی کوچکی بود از مطلبی که به آن اشاره کردیم.پس در نتیجه شکستن و افطار روزه ی مستحبی هیچ اشکالی ندارد و حتی اگر فرد مومنی به شما خوراکی تعراف کند مستحب است که آن را بپذیرید.
همه ی این ها را ما در شرایطی در نظر گرفتیم که روزه افطار شود اما با توجه به متن روایت اصول کافی هرگز برداشت نمی شود که مثلا امام باقر علیه السلام روزه ی خود را افطار کرده باشند و یا روزه ی ایشان باطل شده باشد.
با این اوصاف،تا زمانی که طرح کننده ی شبهه نتواند اثبات کند که امام باقر (ع) روزه ی واجب بوده اند،هیچ ضرری و اشتباهی متوجه عصمت معصومین و اعتقادات شیعیان نخواهد بود.
ثالثا :
همانطور که در بخش قبل نیز اشاره کردیم،با توجه به متن روایت اصول کافی واضح است که روزه ی امام باقر علیه السلام باطل نشده است و ایشان هم روزه ی خود را افطار نکرده اند.به علاوه ما ثابت نمودیم که حتی اگر کسی روزه ی مستحبی باشد و به عمد هم آن را افطار کند،گناهی بر او نیست و از متن روایت هم به هیچ وجه مشخص نیست که روزه ی مذکور مستحبی است یا واجب.
رابعا :
مساله ی چهارم آن که هیچ یک از علمای شیعه از دو روایت اصول کافی تناقض و تضاد و ابطال عصت برداشت نکرده اند چون اصولا ارتباطی نه با تناقض دارد و نه با عصمت ! جمع بین دو روایت (و حتی جمع بین سه روایت) کاملا ممکن است و علمای شیعه نیز به راحتی استدلال کرده اند و پاسخ داده اند.حتی خود علامه ی مجلسی نیز در مرآة العقول به طور مختصر مطلبی را در مورد این روایت گفته اند که البته وهابی ناصبی به آن اشاره نکرده است.علامه ی مجلسی در مورد دو روایت اینگونه می نویسند :
قوله علیه السلام:" قال: لا" ماله طعم کالعلک إذا تغیر الریق بطعمه و لم ینفصل منه أجزاء فابتلع الصائم الریق المتغیر بطعمه ففی فساد الصوم به قولان :
أحدهما: الإفساد لهذا الخبر و لما ذکره فی المختلف من أن وجود الطعم فی الریق دلیل على تحلل شیء من أجزاء ذی الطعم فیه لاستحالة انتقال الأعراض فکان ابتلاعه مفطرا.
و اعترض علیه باحتمال الانفعال بالمجاورة.
قال فی المنتهى: و قد قیل أن من لطخ باطن قدمیه بالحنظل وجد طعمه و لا یفطره إجماعا انتهى.
و أما الخبر: فالأجود حمل النهی فیه على الکراهة کما اختاره الشیخ فی المبسوط، و ابن إدریس، و جماعة لصحیحة محمد بن مسلم و غیرها.
مرآة العقول،ج16،ص296 ط دار الکتب الاسلامیة
در مورد این قول امام صادق علیه السلام که فرمودند : " نه " { روایت اول مطرح شده در شبهه } ، برای چیزی که طعمی دارد مانند علک (سقز و کندر و مانند آن) هنگامی که طعمش در اثر ترکیب شدن با آب دهان تغییر می کند و اجزائی از آن جدا نمی گردد و روزه دار آن آب را فرو می برد در این مورد دو قول وجود دارد :
اول : افساد روزه به خاطر این خبر و آن چه که در المختلف به خاطر وجود طعم در آب دهان ذکر کرده است که این دلیلی است بر این که اجزائی از آن ماده ی طعم داری که در دهان است {مثل علک} حل می شود و بنا بر این فرو بردن آب دهان در این حالت مفطر روزه است.
و به دلیل احتمال واکنش و ترکیب شدن در اثر مجاورت با آب دهان بر این عمل معترض شده است.{یعنی علک با آب دهان ترکیب می شود}
در منتهی گفته است : و گفته شده است که اگر کف پاهایش را به حنظل (ماده ای تلخ) آغشته کند و طعم آن را در دهانش احساس کند مطابق اجماع روزه اش افطار نمی شود.
اما در مورد روایت : بهتر آن است که نهی موجود در روایت حمل بر کراهت شود همانطور که شیخ طوسی در المبسوط و ابن ادریس و گروهی به خاطر روایت صحیح محمد بن مسلم (روایت دوم موجود در شبهه) و غیر از آن این طور گفته اند.
همانطور که ملاحظه فرمودید،جمع دو روایت به این شکل است که منظور از نهی ، کراهت عمل است و البته اگر چیزی از آن علک جذب بدن شود باعث افطار روزه می شود اما نفس این عمل از آن طبق روایات کراهت برداشت می شود.
نکته ی دیگر این که اگر کسی چیزی را بجود (مثل علک و مانند آن) و طعمی هم در دهانش احساس کند اما چیزی از آن ماده جذب بدنش نشود،روزه باطل نخواهد شد.به عنوان مثال به این استفتاء از آیت الله سیستانی دقت کنید :
السؤال: فتوی لسماحتکم تقول بان مضع العلک فی نهار شهر رمضان لا یعدّ من المفطرات فهل هذا الحکم مختص بما لیس له طعم ام شامل بجمیع الأنواع الموجودة فی الاسواق ؟
الجواب: لا بأس بمضغ العلک فی حال الصوم وان وجد له طعماً فی ریقه ما لم یکن لتفتت اجزائه والغالب فی العلک الموجود فی الاسواق اشتماله علی اجزاء سکّریة ونحوها تتفتت فی الریق فی بدایة المضغ ، فلابد للصائم من الاجتناب عنه الّا مع زوال تلک الاجزاء ولو بمضغ سابق.
http://www.sistani.org/arabic/qa/02384
سوال : فتوایی از شما می گوید که مضغ علک (جویدن علک – سقز و کندر و مثل آن) در روزه ی ماه رمضان از مفطرات به حساب نمی آید.آیا این حکم مختص چیزی است که طعمی ندارد یا این که شامل تمام انواع موجود در بازار می شود ؟
پاسخ : جویدن علک (سقز و کندر و مانند آن) در حال روزه اشکالی ندارد و اگر فرد در آب دهانش طعمی را احساس کرد که در اثر تحلیل و تجزیه ی اجزای آن نبود که البته غالب سقز های موجود در بازار شامل اجزای قندی و شکر و مانند آن است که در ابتدای جویدن تجزیه می شود و حل می شود.پس روزه دار بایستی از آن اجتناب کند مگر بعد از زوال آن اجزاء ولو با جویدن سقز قبل از زوال آن مواد.
ملاحظه می فرمایید که مطابق این فتوا،اصل جویدن سقز اشکالی ندارد و اشکال در این است که چیزی جذب بدن شود و در آب دهان حل شود و وارد بدن گردد و الا اصل عمل جویدن سقز و مانند آن در شرایطی که چیزی جذب و وارد بدن نشود فاقد اشکال است.
سایر مراجع هم غالبا فتوایی مشابه در این زمینه دارند.
ومنع الشیخ الطوسی من مضغ العلک ، ولعل المنع : لأنه لا یلتئم فی الفم إلا بعد تحلل أجزاء منه تشیع فی الفم ، ویتعدى مع الریق إلى المعدة وعمل الأصحاب فی ذلک على الکراهیة ، وأنه لا یفسد الصوم.
المعتبر،ج2،ص658 ط موسسة سید الشهداء
و شیخ طوسی از جویدن سقز منع کرده است و شاید منع به این دلیل است که سقز و مانند آن در دهان نمی ماند مگر بعد از تجزیه و ترکیب و پخش اجزایش در دهان و همراه آب دهان وارد معده می شود و اصحاب ما آن را مکروه می دانند و روزه را باطل نمی کند.
مسألة 9 : یکره مضغ العلک ، ولیس محرما ....
تذکرة الفقهاء،ج6،ص34 ط موسسة آل البیت
مساله ی 9 : جویدن سقز مکروه است و حرام نیست ...
وقال ابن إدریس : لا ینبغی للصائم مضغ العلک وکل ما له طعم ، وقال بعض أصحابنا : علیه القضاء ، والأظهر أنه لا قضاء علیه والوجه عندی الکراهة.
مختلف الشیعة،ج3،ص419 ط موسسة النشر الاسلامی
و ابن ادریس گفته است که شایسته نیست روزه دار سقز و هر آن چه که طعم دارر را بجود و بعضی از اصحاب ما گفته اند : او باید روزه اش را قضاء کند و درست تر آن است که قضای روزه بر او نیست و در نزد من این عمل مکروه است.
مسألة : وفی مضغ العلک لعلمائنا قولان : أحدهما : التحریم اختاره الشیخ فی بعض کتبه. والقول الآخر : أنّه مکروه و به قال أکثر علمائنا.
منتهی المطلب،ج9،ص89 ط موسسة الطبع و النشر فی الآستانة الرضویة المقدسة
مساله : و در مورد جویدن سقز علمای ما دو قول دارند : یکی تحریم که شیخ طوسی در بعضی از کتبش آن را برگزیده است و قول دیگر : این که مکروه است و اکثر علمای ما این چنین گفته اند.
ویکره مضغ العلک ...
الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة،ج1،ص279 ط موسسة النشر الاسلامی
و جویدن سقز مکروه است ...
اقوال متعدد دیگری نیز وجود دارند که برای طولانی نشدن مطلب از ذکر آن خودداری می کنیم اما واضح است که مساله ای که در اثر جویدن باعث ابطال روزه می شود،جذب ماده ی جویدنی است نه خود عمل جویدن فی نفسه و اکثریت فقهاء نیز چنین نظری دارند.
به طور کلی وجه جمع سه روایت مطرح شده در شبهه (فارغ از بحث سندی روایت سوم) که در ظاهر برای وهابی متناقض به نظر رسیده این است که مضغ و جویدن علک برای روزه دار جائز است (الاصل فی الاشیاء الاباحة) مگر آن که شرایطی بر آن حاکم شود که از جواز خارج می شود و حرام می شود و آن هم این است که در اثر جویدن،چیزی جذب بدن شود که در این صورت روزه باطل است و در غیر این صورت به صحت روزه آسیبی وارد نمی شود.به همین دلیل در روایت دوم امام باقر علیه السلام خطاب به محمد بن مسلم می گویند که این کار را انجام نده و دلیل آن هم این است که مبادا چیزی جذب بدن شود و از طریق حلق وارد بدن شود و روزه را باطل کند.
خامسا :
مساله ی پنجم این که گاهی معصومین علیه السلام از باب رحمت و آموزش مسائل و احکام فقهی به اصحاب و شیعیان خود اعمالی را انجام می دادند تا امر بر شیعیان و اصحاب ایشان مشتبه نشود و مساله ی مستحب را با واجب و مساله ی مکروه را با حرام اشتباه نگیرند.نمونه هایی نیز در این باب در کتب روایی ذکر شده است که به منظور جلوگیری از اطاله ی کلام از ذکر آن خودداری می کنیم اما با در نظر گرفتن این مطلب،اشکالی بر معصومین از جمله در مورد روایت مذکور وارد نخواهد بود.(به خصوص اینکه روزه از نوع مستحبی باشد)
سادسا :
با دقت در متن روایت دوم موجود در شبهه و با در نظر گرفتن آرای فقهی و فتاوای مطرح شده در بخش چهارم، در می یابیم که امام باقر علیه السلام مرتکب هیچ عمل خطایی نشده اند.به علاوه متن روایت هم هرگز دلالت بر این ندارد که امام روزه ی خود را افطار کرده اند و یا قصد افطار کرده اند.بلکه امام باقر علیه السلام اشاره به این کرده اند که اگر چیزی از علک جذب بدن شود،روزه را باطل می کند.به خصوص وقتی این روایت را در کنار روایت اول بگذاریم،کراهت عمل (طبق قول برخی از علماء) و حرمت عمل (طبق قول برخی از علماء) آن هم در صورتی که چیزی جذب بدن شود ثابت می گردد.
به طور خلاصه عمل امام باقر علیه السلام در روایت دوم همان چیزی است که فتوای آیت الله سیستانی نیز بر مبنای آن و مشابه آن صادر شده است که نفس عمل جویدن اشکالی ندارد مگر آن که در اثر تجزیه و ترکیب ماده ای که جویده می شود،چیزی جذب بدن شود و در متن روایت هم هرگز امام باقر علیه السلام نگفته اند که این ماده جذب بدنشان شده بلکه احتمال و امکان را مطرح کرده اند و هیچ نسیان و فراموشی و غفلتی از جانب امام باقر (ع) یا امام صادق (ع) رخ نداده است.
وهابی ناصبی اگر ادعایی دارد بایستی ثابت کند که امام علیه السلام روزه اش باطل شده و افطار کرده است که هرگز چنین مساله ای رخ نداده است.
سابعا :
در باب مسائل فقهی مساله ای وجود دارد تحت عنوان " تعارض الادله " که در آن اخبار و روایاتی را که ظاهرا معارض و متناقض هستند مورد بررسی قرار می دهند و با بررسی کیفیت اسناد و متون روایات و اخبار برای رسیدن به نظر صحیح و جامع تلاش می کنند.این مساله چیزی نیست که فقط مختص فقه شیعه باشد و در فقه اهل سنت نیز این مورد زیاد دیده می شود که اخبار و روایات کاملا در مخالفت با یکدیگر هستند اما فقهاء آن را مورد بررسی قرار می دهند تا به قول صحیح برسند.
ثامنا :
ما حتی اگر فرض محال کنیم که روایات مطرح شده در شبهه ناقض عصمت معصومین باشد (که اثبات نمودیم نیست) بایستی اشاره کنیم که از آن جایی که عصمت ائمه مبنای قرآنی دارد و در روایات متواتر به اثبات رسیده است،هر چیزی که با آن مخالفت کند ولو سند صحیح داشته باشد،در حکم اخبار شاذ خواهد بود و قابل اخذ و احتجاج نخواهد بود.(مساله ی مخالفت با تواتر،مساله ای است که در علوم حدیثی ریشه داشته و شیعه و سنی آن را قبول دارند و اصولا یکی از شرایط حدیث معتبر و قابل احتجاج،عدم مخالفت آن با قرآن و با روایات و اخبار متواتر است)
تاسعا :
مساله ای که در پایان می خواهیم به آن اشاره کنیم این است که همین مساله ی " مضغ علک " (جویدن سقز) در فقه اهل سنت نیز از مسائل اختلافی است که برخی از علمای مخالفین آن را جائز دانسته اند و برخی نیز آن را جائز نمی دانند.از باب نمونه به برخی از اقوال اشاره می کنیم :
حَدَّثَنَا جَرِیرٌ، عَنْ مُغِیرَةَ، عَنْ إِبْرَاهِیمَ،أَنَّهُ رَخَّصَ فِی مَضْغِ الْعِلْکِ لِلصَّائِمِ، مَا لَمْ یُدْخِلْهُ حَلْقَهُ.
مصنف ابن ابی شیبة،ج2،ص296،ح9179 ط مکتبة الرشد
مغیره از ابراهیم نخعی نقل می کند که او مشف علک را جائز می دانست به شرطی که وارد حلق نشود.
حَدَّثَنَا وَکِیعٌ، عَنْ إِسْرَائِیلَ، عَنْ جَابِرٍ، عَنْ عَامِرٍ، قَالَ: لَا بَأْسَ بِالْعِلْکِ لِلصَّائِمِ، مَا لَمْ یَبْلَعْ رِیقَهُ.
مصنف ابن ابی شیبة،ج2،ص297،ح9180 ط مکتبة الرشد
جابر از شعبی نقل می کند که گفت مضغ علک برای روزه دار اشکالی ندارد به شرطی که چیزی از آن جذب نشود.
حَدَّثَنَا جَرِیرُ بْنُ عَبْدِ الْحَمِیدِ، عَنْ لَیْثٍ، عَنْ مُجَاهِدٍ، قَالَ: کَانَتْ عَائِشَةُ، لَا تَرَى بَأْسًا فِی مَضْغِ الْعِلْکِ لِلصَّائِمِ، إِلَّا الْقَارَ، وَکَانَتْ تُرَخِّصُ فِی الْقَارِ وَحْدَهُ.
مصنف ابن ابی شیبة،ج2،ص297،ح9181 ط مکتبة الرشد
مشاهده می کنید که مجاهد از عائشه هم جواز این کار را نقل کرده است.
حَدَّثَنَا حُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ، عَنْ زَائِدَةَ، عَنْ لَیْثٍ، عَنْ عَطَاءٍ، قَالَ: لَا بَأْسَ أَنْ یَمْضُغَ الصَّائِمُ الْعِلْکَ، وَلَا یَبْلَعُ رِیقَهُ.
مصنف ابن ابی شیبة،ج2،ص297،ح9182 ط مکتبة الرشد
عطاء نیز مطابق این روایت جواز این کار را صادر کرده است.(به شرط این که چیزی جذب بدن نشود)
چهار روایت فوق که از مصنف ابن ابی شیبه هستند،جواز این عمل را صادر م کنند و در بابی تحت عنوان "من رخص فی مضغ العلک للصائم" (باب کسانی که مضغ علک را برای روزه دار جائز دانسه اند) نقل شده است.بعد از این باب در مصنف ابن ابی شیبه،بابی تحت عنوان "من کره مضغ العلک للصائم" وجود دارد که روایاتی رابیان میکند که از این عمل منع شده است.
حَدَّثَنَا جَرِیرٌ، عَنْ مَنْصُورٍ، عَنْ إِبْرَاهِیمَ، «أَنَّهُ کَرِهَ مَضْغَ الْعِلْکِ لِلصَّائِمِ.
مصنف ابن ابی شیبة،ج2،ص297،ح9183 ط مکتبة الرشد
حَدَّثَنَا حُمَیْدٌ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ، عَنْ حَسَنٍ، عَنْ عِیسَى، عَنِ الشَّعْبِیِّ، «أَنَّهُ کَرِهَ لِلصَّائِمِ أَنْ یَمْضُغَ الْعِلْکَ.
مصنف ابن ابی شیبة،ج2،ص297،ح9184 ط مکتبة الرشد
حَدَّثَنَا أَبُو خَالِدٍ الْأَحْمَرُ، عَنِ ابْنِ جُرَیْجٍ، عَنْ عَطَاءٍ، " أَنَّهُ کَرِهَهُ، وَقَالَ: هُوَ مَرْوَاةٌ.
مصنف ابن ابی شیبة،ج2،ص297،ح9185 ط مکتبة الرشد
حَدَّثَنَا وَکِیعٌ، عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ، رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ، عَنْ رَجُلٍ قَدْ سَمَّاهُ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ أُمِّ حَبِیبَةَ، زَوْجِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، اَنَّهَا کَرِهَتْ مَضْغَ الْعِلْکِ لِلصَّائِمِ.
مصنف ابن ابی شیبة،ج2،ص297،ح9186 ط مکتبة الرشد
برای مشاهده ی دو دسته روایات متعارض بین صحابه و تابعین از مصنف ابن ابی شیبه در مورد جواز و عدم جواز مضغ علک می توانید از لینک زیر نیز استفاده کنید :
http://library.islamweb.net/newlibrary/display_book.php?idfrom=1038&idto=1038&bk_no=10&ID=1029
ملاحظه می فرمایید که دو دسته روایات کاملا معارض در باب مضغ علک آن هم فقط در کتاب مصنف ابن ابی شیبة نقل شده است و نکته ی مهم آن که کراهت ذکر شده در متن روایات به معنای تحریم است نه به معنای مکروه بودنی که در ذهن ماست.برای اطلاع از معنای کراهت در نزد سلف مخالفین شیعه می توانید از دو لینک زیر استفاده کنید :
http://library.islamweb.net/newlibrary/display_book.php?idfrom=16&idto=16&bk_no=34&ID=17
http://www.alfawzan.af.org.sa/node/2970
وأما مضغ العلک فإنه مکروه، إذا کان لا یتفتت منه أجزاء وممن قال بکراهته: الشعبی، والنخعی، والاحناف، الشافعی، والحنابلة ورخصت عائشة وعطاء فی مضغه، لانه لا یضل إلى الجوف، فهو کالحصاة، یضعها فی فمه هذا إذا لم تتحلل منه أجزاء، فإن تحللت منه أجزاء ونزلت إلى الجوف، أفطر.
فقه السنة،ج1،ص462 ط دار الکتاب العربی
اما مضغ علک اگر اجزای آن تجزیه نشود مکروه است و کسانی که قائل به کراهت آن هستند {دقت کنید که کراهت به معنای تحریم است همانطور که اشاره شد} : شعبی،نخعی،حنفی مذهب ها،شافعی و حنابله. عائشه و عطاء مضغ علک را جائز دانسته اند چرا که چیزی وارد شکم نمی شود و مانند سنگ ریزه ای است که در دهان گذارده می شود و این در شرایطی است که چیزی از آن در دهان حل نشود و الا روزه افطار می شود.
ویکره مضغ العلک القوی الذی لا یتحلل منه شئ فأما ما یتحلل منه أجزاءٌ یجد طعمها فی حلقه فلا یحل مضغه إلا أن لا یبلع ریقه فإن بلعه فوجد طعمه فی حلقه فطرَّه، وإن وجد طعم ما لا یتحلل منه شئٌ فی حلقه ففیه وجهان أحدهما یفطره کالکحل والثانی لا یفطره لأن مجرد الطعم لا یفطر کمن لطخ باطن قدمیه بالحنظل فوجد مرارته فی حلقه لم یفطره.
تعلیقات ابن عثیمین على الکافی لابن قدامة،ج3،ص227
مطابق این قول بن عثیمین وهابی معتقد است که مضغ علک در صورتی که چیزی جذب بدن نشود کراهت دارد و در صورتی که جذب بدن شود روزه افطار می شود و در ادامه می گوید اگر طعمی را به واسطه ی علک در دهانش احساس کند،در مورد آن دو قول وجود دارد که یک قول آن است که روزه افطار می شود و قول دیگر این که افطار نمی شود چون به مجرد طعم روزه افطار نمی شود مانند کسی که کف پاهایش را به حنظل آغشته می کند و تلخی حنظل را در دهانش احساس می کند و این روزه را افطار نمی کند.
نکته ی دیگری که جالب است این که علمای مخالفین برای این که بتوانند روایات متعارض را جمع کنند و در مورد آن پاسخ بدهند،در مورد علک و اقسام آن تقسیم بندی هایی را بیان کرده اند.
بن جبرین وهابی – ناصبی در پاسخ به استفتائی می گوید :
س107: ما حکم مضغ العلک للصائم ؟
الجواب: العلک نوعان :
1- علک قوی لا یتحلل.
2- علک یتحلل.
أما العلک القوی الذی لا یتحلل کالعلک المتخذ من اللبان الشجری فإنه مکروه، ولکن لو ذاب منه أجزاء ولو صغیرة ووجد طعمه فی حلقه فإنه یفطر بذلک.
أما العلک المتحلل الذی إذا مضغ تحلل وذاب شیئا فشیئا واختلط بالریق ودخل الفم وابتلعه فإنه یفطر بذلک، أما لو مضغه وتحلل فی فمه ثم مجه فإنه لا یفطر.
http://www.ibn-jebreen.com/books/6-18-882-841-2478.html
سوال 107 : حکم جویدن علک برای روزه دار چیست ؟
پاسخ : علک دو نوع است :
1- علک قوی که حل نمی شود.{در آب دهان حل نمی شود}
2- علکی که حل می شود.
اما علک قوی که حل نمی شود مانند علکی که از صمغ و شیره ی درخت گرفته می شود مکروه است،اما اگر اجزائی از آن در دهان آب شود هر چند کوچک بشد و طعم آن در حلق احساس شود روزه افطار می شود.
اما علکی که حل می شود هنگامی که جویده می شود ذره ذره در دهان آب می شود و با آب دهان مخلوط می شود و شخص آب دهانش را فرو می برد پس روزه به واسطه ی آن افطار می شود اما اگر آن را بجود و در دهانش آب شود و سپس آن را بیرون بیندازد {یعنی آن را نبلعد و فرو نبرد} پس روزه اش افطار نمی شود.
سایت اسلام وب نیز در طی پاسخ به یک استفتاء،انواع علک را بیان می کند :
والعلک على قسمین: علک تتحلل أجزاؤه، فهذا إن بلغ شیئاً من أجزائه بطل صومه قطعاً.
والقسم الثانی: لا تتحلل أجزاؤه، وإن کان له طعم، فهذا إن بلغ شیئاً من طعمه فللعلماء فیه وجهان :
الأول: أنه یفطر.
والثانی: لا یفطر.
والذی نراه أنه مفطر - والله أعلم - لأن الطعم جزء من حقیقة العلک یتحلل بالمضغ.
والله أعلم.
http://fatwa.islamweb.net/Fatwa/index.php?page=showfatwa&Option=FatwaId&Id=720
و علک بر دو نوع است : علکی که اجزاء آن حل می شود پس این نوع علک اگر چیزی از اجزائش به دهان برسد {و جذب شود} روزه ی شخص قطعا باطل می شود.
و نوع دوم : علکی که اجزاء آن حل نمی شود.و اگر طعم داشته باشد و طعمی از آن به دهان برسد،علماء در این مورد دو قول دارند:
قول اول : روزه افطار می شود.
قول دوم : روزه افطار نمی شود.
و آن چیزی که ما {یعنی مرکز فتوای سایت اسلام وب} به آن اعقاد داریم این است که روزه را افطار می کند چرا که طعم جزئی از حقیقت علک است که با جویدن در آب دهان حل می شود.
همچنین صالح الفوزان وهابی در پاسخ به یک استفتاء می گوید :
السؤال: تذوق الطعام من قبل المرأة وغیره هل یفسد الصوم وما حکم مضغ العلک للصائم؟
الإجابة: لا بأس بذوق الطعام بالفم ولا یبتلع شیئًا منه فیذوقه فی فمه ویلفظه ولا یبتلع شیئًا من ذلک، فإن ابتلع شیئًا من ذلک متعمدًا فسد صیامه والفم له حکم الخارج ولیس هو من الجوف ولا یؤثر هذا على صیامه کما أنه یتمضمض للوضوء والطهارة ولا یؤثر هذا على صیامه بشرط أن یمج الماء أی یلفظ الماء من فمه کذلک ذوق الطعام یلفظه ولا یبتلعه. والعلک یکره للصائم. وهو على نوعین:
العلک الذی یتحلل ویتفتت فی الفم هذا لا یجوز لأنه یتسرب إلى الحلق ویفسد الصیام أما العلک القوی الذی لا یتحلل ولا یتفتت فی الفم ولا یذوب فهذا یکره للصائم.
http://ar.islamway.net/fatwa/7967/%D9%85%D8%A7-%D8%AD%D9%83%D9%85-%D8%AA%D8%B0%D9%88%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%B9%D8%A7%D9%85-%D9%88%D9%85%D8%B6%D8%BA-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D9%83-%D9%84%D9%84%D8%B5%D8%A7%D8%A6%D9%85
سوال : چشیدن غذا به وسیله ی زن و غیر از او آیا روزه را باطل می کند و حکم جویدن علک برای روزه دار چیست؟
پاسخ : چشیدن غذا با دهان اشکالی ندارد که فرد غذا را می چشد و سپس آب دهانش را فرو نمی برد و بیرون می اندازد.پس اگر چیزی از آن را عمدا فرو ببرد،روزه اش باطل می شود و دهان حکمش این است که خارج از شکم به حساب می آید و این بر صحت روزه اثر نمی گذارد همانطور که مزمزه کردن آب برای وضو بر حصت روزه اثری نمی گذارد به شرط آن که آب را برگرداند و چشیدن غذا هم در صورتی که آب دهانش را فرو نبرد همینطور است.و جویدن علک برا روزه دار مکروه است و علک بر دو نوع است :
علکی که اجزای آن در آب دهان حل می شود و به حلق سرایت می کند و روزه را باطل می کند و این جائز نیست.اما علکی که در آب دهان حل نمی شود و اجزائش در دهان حل نمی شود برای روزه دار مکروه است.
قوله: «ومضغ علک قوی» أی: یکره للصائم أن یمضغ علکاً قویاً، والقوی هو الشدید الذی لا یتفتت؛ لأنه ربما یتسرب إلى بطنه شیء من طعمه إن کان له طعم. فإن لم یکن له طعم فلا وجه للکراهة، ولکن مع ذلک لا ینبغی أن یمضغه أمام الناس؛ لأنه یساء به الظن إذا مضغه أمام الناس فما الذی یدریهم أنه علک قوی أو غیر قوی ...
الشرح الممتع على زاد المستقنع،ج6،ص396
http://ibnothaimeen.com/all/books/article_18078.shtml
این قول او " جویدن علک قوی " یعنی این که برای روزه دار مکروه است که علک قوی را بجود و منظور از علک قوی علکی است که اجزاء آن تجزیه نمی شود و حل نمی شود و برای این که چه بسا چیزی از آن به حلق سرایت کند و وارد معده شود و یا چیزی از طعمش اگر طعمی داشته باشد.پس اگر طعمی نداشته باشد مکروه نیست اما با این وجود شایسته نیست که جلوی مردم این کار را انجام دهد برای این که مردم هنگامی که شخصی علک را می جود به او گمان بد می برند و چه کسی به آنان می فهماند که آن علک قوی است یا غیر قوی ...
طبعا اقوال گوناگون و متعدد و مشابه دیگری نیز وجود دارند که برای جلوگیری از طولانی شدن مطلب ما از ذکر آن خودداری نمودیم اما در این قسمت به وضوح مشاهده شد که در زمینه ی مضغ علک بین صحابه و تابعین و فتاوای مخالفین شیعه نیز اختلاف وجود دارد و برای حل مشکل،یکی از کارهایی که انجام داده اند تقسیم بندی انواع علک به قوی و غیر قوی بوده است و ما نیز نهایتا همین جوابشان را می توانیم به خودشان برگردانیم که امام معصوم هم از علک قوی بدون طعم استفاده کرده است که علمای مخالفین نیز از جمله بن عثیمین وهابی می گوید حتی مکروه هم نیست!
