صحابه ای که در نماز چشم چرانی می کردند !
صحابه ای که در نماز چشم چرانی می کردند !
یکی از فضائل کم نظیر !!! که برای برخی از صحابه ی عادل !!! در کتب اهل سنت با تصحیحات متعدد علمای مخالفین به ثبت رسیده است،چشم چرانی برخی از صحابه در نماز جماعت است.
روایت را با یکدیگر ببینیم :
أَخْبَرَنَا قُتَیْبَةُ قَالَ: حَدَّثَنَا نُوحٌ یَعْنِی ابْنَ قَیْسٍ، عَنْ ابْنِ مَالِکٍ وَهُوَ عَمْرٌو، عَنْ أَبِی الْجَوْزَاءِ، عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: " کَانَتْ امْرَأَةٌ تُصَلِّی خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ حَسْنَاءُ مِنْ أَحْسَنِ النَّاسِ قَالَ: فَکَانَ بَعْضُ الْقَوْمِ یَتَقَدَّمُ فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ لِئَلَّا یَرَاهَا، وَیَسْتَأْخِرُ بَعْضُهُمْ حَتَّى یَکُونَ فِی الصَّفِّ الْمُؤَخَّرِ، فَإِذَا رَکَعَ نَظَرَ مِنْ تَحْتِ إِبْطِهِ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: {وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَقْدِمِینَ مِنْکُمْ وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَأْخِرِینَ} .
سنن النسائی،ص144،ح870 ط مکتبة المعارف (الالبانی : صحیح)
صحیح سنن الترمذی،ج3،ص264،ح3122 ط مکتبة المعارف (الالبانی : صحیح)
سنن ابن ماجه،ص188،ح1046 ط مکتبة المعارف (الالبانی : صحیح)
مسند احمد بن حنبل،ج3،ص236و237،ح2784 ط دار الحدیث (احمد محمد شاکر : اسناده صحیح)
مسند البزار،ج11،ص436و437،ح5296 ط مکتبة العلوم و الحکم
المستدرک علی الصحیحین،ج2،ص384،ح3346 ط دار الکتب العلمیة (الحاکم : صحیح الذهبی : صحیح)
التعلیقات الحسان علی صحیح ابن حبان،ج1،ص412،ح402 ط دار باوزیر (الالبانی : صحیح)
الاحسان فی تقریب صحیح ابن حبان،ج2،ص126،ح401 ط موسسة الرسالة (ارنؤوط : حسن)
صحیح ابن خزیمة،ج3،ص97و98،ح1696 ط المکتب الاسلامی (الالبانی : صحیح)
شعب الایمان للبیهقی،ج7،ص313،ح5059 ط مکتبة الرشد (تعلیق محقق : اسناده لا باس به)
موارد الظمآن الی زوائد ابن حبان،ج5،ص425،ح1749 ط دار الثقافة (حسین سلیم اسد : اسناده جید)
ذخیرة العقبی فی شرح المجتبی،ج11،ص75،ح870 ط دار المعراج (سند صحیح + رد شبهات از روایت)
سلسلة الاحادیث الصحیحة،ج5،ص608،ح2472 ط مکتبة المعارف (الالبانی : صحیح + رد شبهات از روایت)
صفوة التفاسیر،ج2،ص105 ط دار الکتب العلمیة
تفسیر الطبری،ج14،ص54 ط دار هجر
تفسیر ابن ابی حاتم،ج7،ص2261 ط مکتبة نزار مصطفی الباز
تفسیر القرطبی،ج10،ص19 ط دار الکتب المصریة
الدر المنثور،ج5،ص73 ط دار الفکر
فتح القدیر للشوکانی،ج3،ص155 ط دار ابن کثیر
فتح البیان فی مقاصد القرآن،ج7،ص161 ط المکتبة العصریة
السنن الکبری للبیهقی،ج3،ص139،ح5170 ط دار الکتب العلمیة
اتحاف المهرة لابن حجر،ج7،ص16،ح7234 ط مجمع الملک فهد
الثمر المستطاب فی فقه السنة و الکتاب،ص303 ط غراس للنشر
مسند ابی داود الطیالسی،ج4،ص433،ح2835 ط دار هجر
جلباب المراة المسلمة،ص70،ح10 ط دار السلام
http://dorar.net/h/f018a934ca1d7b64262641ef31dc564d
http://dorar.net/h/f223746dc8c33ab6106ad0480d5fdf58
http://dorar.net/h/6ae1f24e5dccc929ef320c2d734c88b5
http://dorar.net/h/00dad70f38a1342327098addfb51be39
http://dorar.net/h/273cf9044046adc3f4dc05c6eadcf097
http://dorar.net/h/65808ba4b675e9cad545b8b6030a53ee
ابن عباس می گوید که زنی زیبا از زیبارویان پشت سر پیامبر (ص) نماز می خواند و برخی از صحابه و نمازگزاران در صف اول نماز می ایستادند تا آن زن را نبینند و برخی نیز در صف آخر می ایستادند تا در هنگام رکوع از زیر بغلشان آن زن را ببینند.پس خداوند این آیه را نازل کرد : " وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَقْدِمِینَ مِنْکُمْ وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَأْخِرِینَ ". { ما، هم پیشینیان شما را دانستیم؛ و هم متأخّران را} (سوره ی حجر،آیه ی 24)
این است عدالت برخی از صحابه که در صف آخر می ایستادند تا حتی در نماز جماعت چشم چرانی کنند !!! چنین افرادی چگونه عدالتشان ثابت است ؟! کسانی که حتی در نماز هم نمی توانستند جلوی خود را بگیرند و ناموس مردم را دید می زدند !
شبهات وارد بر روایت از جانب وهابیون و رد بر آن :
وهابیون وقتی دیدند که پذیرش این روایت،خسارت سنگینی برای این دسته از صحابه و نظریه ی افسانه ای عدالت تمامی اصحاب در پی دارد،به تضعیف و رد این روایت روی آوردند.ما در این جا تضعیفات و نقد آنان را مطرح کرده و تمامی آن ها را با اقوال خود علمای مخالفین پاسخ می دهیم.
ابن کثیر سلفی در تفسیرش در مورد این روایت می نویسد :
وَهَذَا الْحَدِیثُ فِیهِ نَکَارَةٌ شَدِیدَةٌ.
تفسیر ابن کثیر،ج4،ص532 ط دار طیبة
و این حدیث در آن نکارت شدید وجود دارد.
ارنؤوط وهابی که همین روایت را در تحقیقش بر صحیح ابن حبان حسن دانسته است،از نظر خود بر می گردد و روایت را در سنن ابن ماجه و مسند احمد تضعیف کرده و می نویسد :
إسناده ضعیف ومتنه منکر، عمرو بن مالک النُّکری لا یؤثر توثیقه عن غیر ابن حبان فقد ذکره فىِ "الثقات" وقال: یخطىء ویغرب، وقال الحافظ فی "التقریب": صدوق له أوهام، وأخطأ الذهبی فی "المیزان" و"الضعفاء" فوثق عمرو بن مالک النکری مع إنه ذکره فی "الکاشف" ولم یوثقه، وإنما اقتصر على قوله: وُثِّق، وهو یُطلِق هذه اللفظة على من انفرد ابن حبان بتوثیقه.
مسند احمد،ج5،ص5،ح2783 ط موسسة الرسالة
سنن ابن ماجه،ج2،ص161و162،ح1046 ط دار الرسالة العالمیة
ملاحظه می کنید که ارنؤوط وهابی می گوید عمرو بن مالک النکری را ابن حبان توثیق کرده است و ابن حجر هم در مورد او گفته است " صدوق له اوهام " و ذهبی هم در میزان الاعتدال و الضعفاء دچار خطا شده است و او را توثیق کرده با این که در کاشف نام او را ذکر کرده و او را توثیق نکرده است و گفته است توثیق شده است و این لفظ دلالت بر این دارد که تنها ابن حبان او را توثیق کرده است.
محقق کتاب مسند ابی داود طیالسی،محمد بن عبد المحسن الترکی، می نویسد :
اسناده ضعیف و متنه منکر.عمرو بن مالک النکری لا یحتمل تفرده، و نوح بن قیس متکلم فیه و قد خولف و الآیة مکیة، وصلاة الرجال صفوفا مع النبی وشهود النساء لها انما کان بالمدینة.
مسند ابی داود الطیالسی،ج4،ص434،ح2835 ط دار هجر
محقق وهابی هم بعد از ضعیف دانستن سند و منکر دانستن متن می گوید که تفرد عمرو بن مالک النکری قابل قبول نیست و نوح بن قیس هم متکلم فیه است و با آن مخالفت شده است و این آیه مکی است و نماز خواندن مردان پشت سر پیامبر و حاضر شدن زنان در نماز جماعت در مدینه بوده است.
حسام الدین عفانه نیز در تضعیف و رد این روایت می نویسد :
ینبغی أن یُعلم أولاً أن سورة الحجر والآیة المذکورة منها هی سورة مکیة باتفاق، کما قال الفخر الرازی فی تفسیره مفاتیح الغیب، وابن حزم فی الناسخ والمنسوخ، وقال ابن أبى زمنین: [سورة الحجر وهی مکیة کلها] عن الإنترنت. ومن المعلوم أنه لم یکن للمسلمین مسجدٌ یصلی فیه الرجال والنساء إلا بعد الهجرة فی المدینة.
ثانیاً: إن ما ذکره السائل عن ابن عباس رضی الله عنهما قد رواه عنه الترمذی بإسناده قال: حدثنا قتیبة حدثنا نوح بن قیس الحدانی عن عمرو بن مالک عن أبی الجوزاء عن ابن عباس قال: کانت امرأة تصلی خلف رسول الله صلى الله علیه وسلم حسناء من أحسن النساء فکان بعض القوم یتقدم حتى یکون فی الصف الأول لئلا یراها ویستأخر بعضهم حتى یکون فی الصف المؤخر فإذا رکع نظر من تحت إبطیه فأنزل الله {وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَقْدِمِینَ مِنکُمْ وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَأْخِرِین} قال أبو عیسى-الترمذی- وروى جعفر بن سلیمان هذا الحدیث عن عمرو بن مالک عن أبی الجوزاء نحوه ولم یذکر فیه عن ابن عباس وهذا أشبه أن یکون أصح من حدیث نوح] ورواه أحمد والنسائی وابن ماجة وصححه العلامة الألبانی فی السلسلة الصحیحة حدیث رقم 2472 .
ثالثاً: إن القول بأن هذه الآیة نزلت فی هذه الحادثة المذکورة یعنی أن الآیة نزلت بالمدینة، وهذا الکلام غیر سلیم، لأن سورة الحجر کلها مکیة کما سبق، وما قاله بعض العلماء إن هذه الآیة نزلت بالمدینة اعتماداً على الروایة السابقة عن ابن عباس غیر صحیح. لأن هذه الروایة لا تصح عن ابن عباس، وإن صححها الحاکم قدیماً والعلامة الألبانی حدیثاً، فهذه الروایة منکرة، قال الشیخ ابن کثیر: [وهذا الحدیث فیه نکارة شدیدة، وقد رواه عبد الرزاق عن جعفر بن سلیمان عن عمرو بن مالک وهو النکری أنه سمع أبا الجوزاء یقول فی قوله: {وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَقْدِمِینَ مِنکُمْ} فی الصفوف فی الصلاة {الْمُسْتَأْخِرِین} فالظاهر أنه من کلام أبی الجوزاء فقط، لیس فیه لابن عباس ذکر وقد قال الترمذی: هذا أشبه من روایة نوح بن قیس والله أعلم] تفسیر ابن کثیر 4/ 12 .
وکلام الترمذی یشیر إلى أن الحدیث مرسل، والمرسل حدیث ضعیف عند المحدثین. ویضاف إلى ذلک أن نوح بن قیس فیه کلام وقد خالفه جعفر بن سلیمان فرواه عن عمرو بن مالک عن أبی الجوزاء من قوله - یعنی لیس من کلام ابن عباس- ولیس فیه القصة وإنما فسر معنى الآیة وهذا فی تفسیر عبد الرزاق وتفسیر الطبری.
رابعاً: قال الثعالبی فی تفسیره: [والحدیث المتقدم إن صح فلا بد من تأویل فإن الصحابة ینزهون عن فعل ما ذکر، فیؤول بأن ذلک صدر من بعض المنافقین أو بعض الأعراب الذین قرب عهدهم بالإسلام ولم یرسخ الإیمان فی قلوبهم، وأما ابن عباس فإنه کان یومئذ صغیراً بلا شک، هذا إذا کانت الآیة مدنیة، فإن کانت مکیة فهو یومئذ فی سن الطفولیة وبالجملة فالظاهر ضعف هذا الحدیث من وجوه.
خامساً: إن القصة السابقة من روایة أبی الجوزاء وهو تابعی لم یدرک النبی صلى الله علیه وسلم، قال الإمام البخاری فی التاریخ الکبیر: فی إسناده نظر. وقال عنه الحافظ ابن حجر: یرسل کثیراً، وقال ابن کثیر: وهذا الحدیث فیه نکارة شدیدة، وقال الجوزجانی: أبو الجوزاء مجهول لا یُعرف.
سادساً: إن تصحیح العلامة الألبانی للقصة ودفاعه عنها ...... أقول مع احترامی وتقدیری للعلامة الألبانی إلا أنه جَانَبَ الصواب فی تصحیحه لهذه القصة، فکلامه صحیح لو ثبتت القصة ولکن هذه القصة غیر ثابتة سنداً کما سبق وغیر ثابتة متناً، فالحادثة مردودة درایة، لأن السورة مکیة باتفاق، ولأن مضمون القصة یردها، فلو نظرنا إلى قول الراوی (ویستأخر بعضهم حتى یکون فی الصف المؤخر فإذا رکع نظر من تحت إبطیه) فکیف سینظر إلى المرأة والحال أن المرأة تکون راکعة فکیف ینظر إلیها وماذا یرى منها؟ ویضاف إلى ذلک أن هذه الحادثة المزعومة تطعن فی عدالة الصحابة.
سابعاً: إن القول بأن الآیة الکریمة: {وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَقْدِمِینَ مِنکُمْ وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَأْخِرِین} محمولة على المتقدمین فی الصفوف الأولى من الصلاة والمتأخرین فی صفوف الصلاة، قول ضعیف جداً، لأنه لم یکن للمسلمین مسجدٌ یصلی فیه الرجال والنساء إلا بعد الهجرة فی المدینة.
وخلاصة الأمر أن القصة المذکورة فی السؤال قصة باطلة، وقد احتفت بها قرائن تؤکد بطلانها، حتى لو ثبتت من حیث السند فهی منکرة ومردودة، وفیها طعن فی عدالة الصحابة رضوان الله علیهم، ویکفینا قول ابن کثیر: {وهذا الحدیث فیه نکارة شدیدة} .
فتاوی یسألونک،ج14،ص19 ط المکتبة العلمیة
خلاصه ی ادله ی این وهابی به این شرح است :
سوره ی حجر مکی است و قبل از هجرت مسجدی نبوده است که زنان و مردان در آن نماز بخوانند.
ترمذی گفته است که جعفر بن سلیمان این حدیث را از عمرو بن مالک از ابی الجوزاء نقل کرده است و و ابن عباس را ذکر نکرده است و به نظر می رسد این از حدیث نوح صحیح تر باشد.
قول به این که این آیه در این موضوع نازل شده است یعنی این که آیه در مدینه نازل شده است و این قول صحیح نیست.چرا که سوره ی حجر تماما مکی است.
ابن کثیر این روایت را شدیدا منکر دانسه است.
قول ترمذی بر این دلالت می کند که روایت مرسل است و مرسل هم از انواع ضعیف است و روایت مورد قبول نخواهد بود.
ثعالبی در تفسیرش گفته است که اگر این حدیث صحیح باشد چاره ای نیست جز آن که تاویل شود چرا که صحابه منزه از این اعمال هستند و تاویل به این صورت است که این افراد منافقین بودند که ایمان در دل آن ها وارد نشده بود.همچنین ابن عباس نیز در آن روز کوچک بوده است.
این قصه از ابی الجوزاء نقل شده است و او تابعی است و پیامبر را درک نکرده است و بخاری نیز در مورد او گفته است "فی اسناده نظر" و ابن حجر هم گفته است "یرسل کثیرا" و ابن کثیر هم گفته است در این قصه نکارت شدیدی وجود دارد و جوزجانی هم گفته است که ابو الجوزاء مجهول است.
تصحیح البانی و دفاعش از این حدیث در صورتی قابل قبول است که این قصه ثابت شود در صورتی که سندا این قصه ثابت نیست و این روایت مردود است.همچنین سوره ی حجر مکی است و مضمون قصه آن را رد می کندوهمچنین قول راوی که برخی نماز گزاران و صحابه در صف آخر قرار می گرفتند تا در رکوع،به آن زن نگاه کنند،چگونه به آن زن نگاه می کرده اند حال آن که او هم در رکوع بوده است و چه چیزی از آن زن را می دیده اند؟ علاوه بر این،این قصه به عدالت صحابه طعن وارد می کند.
استناد به این آیه در مورد صفوف نماز،ضعیف است چرا که مسلمانان مسجدی که در آن نماز بخوانند نداشتند مگر بعد از هجرت.
نهایتا این که قصه،قصه ای است باطل و قول ابن کثیر در مورد نکارت شدید آن کفایت می کند.
خلاصه ی شبهات مطرح شده :
1. ضعف سندی روایت به دلیل وجود " عمرو بن مالک النکری " و انفراد این حبان در توثیق او
2. متکلم فیه بودن نوح بن قیس (قول محمد بن عبد المحسن الترکی و حسام الدین عفانة)
3. مجهول بودن ابو الجوزاء !!! (حسام الدین عفانة به نقل از جوزجانی) ،قول بخاری " فی اسناده نظر " در مورد ابی الجوزاء (حسام الدین عفانة به نقل از بخاری در التاریخ الکبیر)
4. جعفر بن سلیمان این روایت را از عمرو بن مالک از ابی الجوزاء نقل کرده و نامی از ابن عباس در سند نیست و این صحیح تر است.در نتیجه روایت مرسل است و ضعیف. (قول ترمذی)
5. سوره ی حجر تماما مکی است و مسلمانان تا قبل از هجرت مسجدی نداشتند که زنان و مردان در آن نماز بخوانند.این آیه مکی است و اگر با داستان آن را تطبیق دهیم،بایستی آیه مدنی باشد که مخالف اتفاق علماء در مورد مکی بودن این سوره است.
6. نکارت شدید روایت (قول ابن کثیر)
7. اگر روایت صحیح باشد،منظور از آن منافقین هستند. (قول ثعالبی در تفسیرش،قول حسام الدین عفانة،قول البانی در سلسلة الاحادیث الصحیحة)
8. اگر قرار بود صحابه در رکوع چشم چرانی کنند،چگونه آن زن را که او هم در رکوع بود می دیدند و چه چیزی از او را می دیدند؟ (استدلال خنده دار حسام الدین عفانة)
9. این روایت باعث طعن در عدالت صحابه است و نمی توان آن را پذیرفت.
رد شبهات :
پاسخ به شبهه ی اول :
عمرو بن مالک النکری،توثیقات قابل توجهی دارد که در بدترین حالت،روایات او را به درجه ی حسن می رساند :
عمرو بن مالک النکری أبو مالک والد یحیى بن عمرو وقعت المناکیر فی حدیثه من روایة ابنه عنه وهو فی نفسه صدوق اللهجة مات سنة تسع وعشرین ومائة.
مشاهیر علماء الاعصار،ص244 ط دار الوفاء
الثقات لابن حبان،ج8،ص487 ط دائرة المعارف العثمانیة
عَمْرو بن مَالک النکری عَن أبی الجوزاء و عَمْرو بن مَالک الْجَنبی عَن الصَّحَابَة فثقتان.
المغنی فی الضعفاء،ج2،ص72 ط ادارة احیاء التراث الاسلامی
عَمْرُو بْنُ مَالِکٍ النُّکْرِیُّ، أَبُو یَحْیَى، وَقِیلَ: أَبُو مَالِکٍ : بَصْرِیٌّ صَدُوقٌ، رَوَى عَنْ أَبِی الْجَوْزَاءِ أَوْسِ الرَّبَعِیِّ.
تاریخ الاسلام،ج3،ص476 ط دار الغرب الاسلامی
عمرو بن مالک النکرى، عن أبی الجوزاء وعمرو بن مالک الجنبی عن أبی سعید الخدری وغیره، تابعی – فثقتان.
میزان الاعتدال،ج3،ص286 ط دار المعرفة
عمرو بن مالک النکری أبو یحیى ویقال: أبو مالک البصری : وذکره ابن خلفون فی کتاب الثقات.
اکمال تهذیب الکمال،ج10،ص251 ط الفاروق الحدیثة
عمرو بن مالک النکری عن أبی الجوزاء وغیره وعنه ابنه یحیى وعباد بن عباد وجماعة وثق ...
الکاشف فی معرفة من له روایة فی الکتب الستة،ج2،ص87 ط دار القبلة
سالت یحیی بن معین عن عمرو بن مالک النکری ؟ فقال : ثقة.
سوالات ابن الجنید لیحیی بن معین،ص445،ش710 ط مکتبة الدار
عمرو ابن مالک النکری بضم النون أبو یحیى أو أبو مالک البصری صدوق له أوهام ...
تقریب التهذیب،ص426 ط دار الرشید
قلت: وهذا إسناد صحیح رجاله ثقات رجال مسلم، غیر عمرو بن مالک النکری، وهو ثقة ...
سلسلة الاحادیث الصحیحة،ج5،ص608 ط مکتبة المعارف
همچنین احمد محمد شاکر نیز احادیث این راوی را تصحیح کرده است.
تا اینجا ملاحظه نمودید که ذهبی و ابن حبان و ابن حجر عسقلانی و یحیی بن معین و ابن خلفون و البانی و برخی محققین دیگر،این راوی را توثیق کرده اند.
حال با این حساب نمی دانیم کسی مثل ارنووط چگونه و از کجا گفته است که ابن حبان به توثیق این راوی انفراد کرده است ؟ یا اینکه بر چه مبنایی گفته ذهبی در توثیق این راوی اشتباه کرده است ؟!
اشتباه ابن عدی در تضعیف عمرو بن مالک النکری :
یک از مواردی که لازم است در مورد " عمرو بن مالک النکری " به آن اشاره شود تا وهابیون از آن سوء استفاده نکنند،اشتباه ابن عدی و به تبع او ابن الجوزی در تضعیف " عمرو بن مالک النکری " است که ابن عدی به جای اینکه " عمرو بن مالک الراسبی " را تضعیف کند،اشتباها این راوی را تضعیف کرده و خود علمای اهل سنت نیز به این مطلب اشاره کرده اند.
عَمْرو بْن مالک النکری بصری : منکر الْحَدِیث عَن الثقات، وَیَسْرِقُ الحدیث. سمعت أبا یَعْلَى یَقُولُ عَمْرو بْن مالک النکری کَانَ ضعیفا.
الکامل فی ضعفاء الرجال،ج6،ص258 ط دار الکتب العلمیة
الضعفاء و المتروکون لابن الجوزی،ج2،ص231 ط دار الکتب العلمیة
ملاحظه می فرمایید که ابن عدی اشتباها می گوید " عمرو بن مالک النکری " منکر الحدیث است و " یسرق الحدیث " .اما بیان اشتباه او :
محقق وهابی کتاب " الکاشف " ، محمد عوامة، در این مورد می گوید :
وصواب هذا: أنه الراسبی لا النکری، ووقع هذا الاشتباه لابن عدی أیضا فی الکامل.
الکاشف،ص170 ط دار القبلة
و درست این است که او " عمرو بن مالک الراسبی " است نه " عمرو بن مالک النکری " و ابن عدی در الکامل فی ضعفاء الرجال مرتکب این اشتباه شده است.
جالب آن که محمد عوامه ی وهابی قول " یخطی و یغرب " ابن حبان در مورد این راوی را نیز اشتباه ابن حبان می داند که بین عمرو بن مالک الراسبی و عمرو بن مالک النکری خلط کرده است.
ابن حجر عسقلانی نیز پس از آن که ترجمه ی " عمرو بن مالک الراسبی " را ذکر می کند ، می نویسد :
إلا أنه قال فی صدر الترجمة عمرو بن مالک النکری فوهم فإن النکری متقدم على هذا.
تهذیب التهذیب،ج8،ص95 ط دائرة المعارف النظامیة
الا این که او (ابن عدی) در ابتدای ترجمه نوشته " عمرو بن مالک النکری " که این وهم و اشتباه است و عمرو بن مالک النکری متقدم بر این راوی (عمرو بن مالک الراسبی) می باشد.
پاسخ به شبهه ی دوم :
در مورد " نوح بن قیس " ،حسام الدین عفانة و محمد بن عبد المحسن الترکی مدعی شده بودند که متکلم فیه است و با اتکا به این قول خواسته بودند تا سند را تضعیف کنند.اما ببینیم شرح حال این راوی از چه قرار است ؟
نوح بن قیس بن رباح الأزدى الحدانى ، و یقال الطاحى ، أبو روح البصرى :
از راویان صحیح مسلم است و در سایر کتب ستة به جز صحیح بخاری نیز روایت دارد.
وثقه أحمد، وابن معین.
وقال النسائی: لیس به بأس.
میزان الاعتدال،ج4،ص279 ط دار المعرفة
وقال السمعانی فی کتابه - الذی صار مختصره عند طلبة الحدیث أشهر من قفا نبک -: وبالبصرة محلة تعرف بطاحیة، ینسب إلیها جماعة، منهم: نوح بن قیس بن رباح الحدانی الطاحی، وکان ثقة.
وذکره ابن شاهین فی کتاب «الثقات»، وزعم أن یحیى قال فیه: شویخ، صالح الحدیث.
وقال العجلی: بصری ثقة.
اکمال تهذیب الکمال،ج12،ص95 ط الفاروق الحدیثة
استدلال به قول ضعیف منتسب به یحیی بن معین در مورد این راوی و رد بر آن :
وقال أبو داود: کان یتشیع، بلغنی أن یحیى ضعفه.
میزان الاعتدال،ج4،ص279 ط دار المعرفة
ابو داود گفته است که او شیعه بود و به من خبر رسیده که یحیی بن معین او را تضعیف کرده است.
در پاسخ باید گفت که اولا ما قول معتبر و مخالف با این قول داریم که یحیی بن معین این راوی را ثقه دانسته است.
ثانیا انتساب این قول به یحیی بن معین ثابت نیست و با لفظ " بلغنی " ذکر شده و معلوم نیست که چه کسی این قول را از جانب یحیی بن معین برای ابی داود نقل کرده.بنا براین استدلال به این قول نیز مردود است.بالاتر از تمام این ها،نوح بن قیس از روات صحیح مسلم است.
همچنین محمد بن علی بن آدم اثیوبی که از علمای معاصر اهل سنت است،در شرح خود بر سنن نسائی،این تضعیف را رد می کند و می نویسد :
وأما ما روی من تضعیف ابن معین له، فقد ذکره أبو داود بقوله: "بلغنی عن یحیى أنه ضعفه، وقال مرة: یتشیع، وهذا مع کونه منقطعًا یحتمل أن یکون تضعیفه لتشیعه.
ذخیرة العقبی،فی شرح المجتبی،ج11،ص84 ط دار المعراج
و اما آن چه که در مورد تضعیف یحیی بن معین در مورد این راوی نقل شده مبنی بر قول ابی داود که از یحیی بن معین به من خبر رسیده که او را تضعیف کرده است و یک بار هم گفته او شیعه است،علاوه بر این که این قول منقطع است احتمال می رود که تضعیف او به خاطر تشیعش باشد.
البانی نیز می نویسد :
قلت: لم یحک هو ولا الحافظ فی " التهذیب " عن أحد من الأئمة تضعیفه إلا روایة عن ابن معین، وهی مع کونها لا تصح عنه...
سلسلة الاحادیث الصحیحة،ج5،ص609 ط مکتبة المعارف
من (البانی) می گویم : نه ذهبی و نه ابن حجر در " التهذیب " از احدی از ائمه تضعیفی برای نوح بن قیس نقل نکرده اند مگر روایتی از یحیی بن معین که صحیح نیست ...
و در ادامه البانی می نویسد :
وقال عمرو بن علی: لم یتکلم أحد فی نوح بن قیس الطاحی بحجة.
سلسلة الاحادیث الصحیحة،ج5،ص609 ط مکتبة المعارف
و عمرو بن علی گفته است که هیچ کس در {ضعف} نوح بن قیس با حجت و دلیل سخن نگفته است.
همچنین ذهبی نیز در تلخیص مستدرک حاکم نیشابوری می نویسد :
قال الفلاس : لم یتکلم احد فی نوح بن قیس بحجة.قلت : هو صدوق.خرج له مسلم.
المستدرک علی الصحیحین،ج2،ص384 ط دار الکتب العلمیة (حاشیه)
فلاس گفته است : هیچ کس در مورد {ضعف} نوح بن قیس با دلیل سخن نگفته است. من (ذهبی) می گویم : او صدوق است و مسلم از او روایت نقل کرده است.
پاسخ به شبهه ی سوم :
این شبهه در مورد سند روایت هرچند ارزش پاسخگویی ندارد اما برای جلوگیری از سوء استفاده ی وهابیون آن را پاسخ می دهیم.
حسام الدین عفانة از قول جوزجانی ابی الجوزاء را مجهول دانست و همچنین گفته که بخاری در مورد او گفته است فی اسناده نظر.
أوس بن عبد الله الربعى ، أبو الجوزاء البصرى
از راویان صحیح بخاری و صحیح مسلم است و در تمامی کتب سته روایت دارد.
أوس بن عبد الله الربعی: "بصری"، تابعی، ثقة، وهو أبو الجوزاء.
الثقات للعجلی،ص74 ط دار الباز
أَوْس بْن عَبْد الله بْن خَالِد الربعِی أَبُو الجوزاء الْبَصْرِیّ یرْوى عَن بن عمر وابْن عَبَّاس وَکَانَ قد صحب بْن عَبَّاس اثْنَتَیْ عشرَة سنة روى عَنهُ عَمْرو بْن مَالک النکری قتل فِی الجماجم سنة ثَلَاث وَثَمَانِینَ وَکَانَ عابدا فَاضلا ...
الثقات لابن حبان،ج4،ص42 ط دائرة المعارف العثمانیة
أوس بن عبد الله الربعی من ربیعة الأزد أبو الجوزاء بصری روى عن عائشة وابن عباس وعبد الله بن عمرو روى عنه بدیل ابن میسرة وعمرو بن مالک النکری سمعت أبی یقول ذلک ویقول: هو ثقة.
الجرح و التعدیل لابن ابی حاتم،ج2،ص305 ط دائرة المعارف العثمانیة
اما در مورد اینکه بخاری گفته است " فی اسناده نظر " اصلا منظور تضعیف این راوی نیست بلکه به دلیل مرسل بودن روایت ابی الجوزاء این کلام از بخاری صادر شده است و این حرفی نیست که ما بزنیم بلکه خود علمای اهل سنت چنین گفته اند :
أبو الجوزاء: أوس بنُ عبد الله الربعی. {عن عائشة -رضی الله عنها-، قالت : "کان رسول الله -صلى الله علیه وسلم- یفتتح الصلاة بالتکبیر، والقراءة بالحمد لله رب العالمین"} وقد أُعِلَّ هذا الحدیث بأنَّ أبا الجوزاء لم یسمع من عائشة، وهذا الإعلال لیس بشیءٍ.
نثل النبال بمعجم الرجال،ج4،ص137 ط دار ابن عباس
ویقول البُخارِیّ فِی إسناده نظر أَنَّهُ لم یسمع من مثل بن مسعود وعائشة وغیرهما إلا أَنَّهُ ضعیف عنده وأحادیثه مستقیمة مستغنیة ...
الکامل فی ضعفاء الرجال،ج2،ص108 ط دار الکتب العلمیة
بخاری به این دلیل می گوید فی اسناده نظر به این خاطر که ابی الجوزاء آن را از ابن مسعود و عائشه نشنیده است نه به خاطر اینکه در نزد او ضعیف باشد و احادیث ابی الجوزاء مستقیم و مستغنی است ...
وقول البخاری: فی إسناده نظر، یرید أنه لم یسمع من مثل ابن مسعود، وعائشة، وغیرهما، لا أنه ضعیف عنده، وأحادیثه مستقیمة مستغنیة ...
ذخیرة العقبی فی شرح المجتبی،ج11،ص76و77 ط دار المعراج
و قول بخاری که گفته است " فی اسناده نظر " منظورش این است که روایت را از ابن مسعود و عائشه و غیر از آن دو نشنیده است نه به این معنی که او ضعیف است و احادیث ابی الجوزاء مستقیم و مستغنی است ...
پاسخ به شبهه ی چهارم :
شبهه ی چهارم را در اصل ترمذی نقل می کند که به این شکل است :
وَرَوَى جَعْفَرُ بْنُ سُلَیْمَانَ، هَذَا الحَدِیثَ عَنْ عَمْرِو بْنِ مَالِکٍ، عَنْ أَبِی الجَوْزَاءِ، نَحْوَهُ، وَلَمْ یَذْکُرْ فِیهِ عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ وَهَذَا أَشْبَهُ أَنْ یَکُونَ أَصَحَّ مِنْ حَدِیثِ نُوحٍ.
سنن الترمذی،ج5،ص296،ح3122 ط مکتبة مصطفی البابی
و جعفر بن سلیمان همین حدیث را از عمرو بن مالک از ابی الجوزاء نقل کرده و در آن از ابن عباس نم نبرده است و به نظر می رسد که این از حدیثی که نوح روایت کرده است صحیح تر باشد.
به دنبال این شبهه،بحث مرسل و ضعیف بودن روایت فوق مطرح می شود اما خود علمای مخالفین پاسخ این شبهه را هم داده اند.
قول ابن کثیر فی الحدیث: فیه نکارة شدیدة، فیه نظر، إذ لم یذکر دلیل النکارة، إلا مخالفة سلیمان بن جعفر لنوح بن قیس، کما أشار إلیه الترمذی، وهذا لا یضره؛ إذ هو ثقة، وثقه أحمد، وابن معین، وأبو داود، والعجلی، وقال النسائی : لیس به بأس ... فمخالفة مثله لنوح غیر مؤثرة. والترمذی، وإن جعل روایة جعفر أصح، لکنه ما ذکر وجه ترجیحه.
ذخیرة العقبی فی شرح المجتبی،ج11،ص83و84 ط دار المعراج
قول ابن کثیر در مورد این حدیث که : " دارای نکارت شدید است " ،ابن کثیر دلیل نکارت را بیان نکرده است به جز مخالفت سلیمان بن جعفر با نوح بن قیس همانطور که ترمذی به آن اشاره کرده است و این به اعتبار روایت آسیبی نمی زند چرا که او (نوح بن قیس) ثقه است و احمد بن حنبل و یحیی بن معین و ابو داود و عجلی او را توثیق کرده اند و نسائی گفته است : لا باس به ... پس مخالفت نوح بن قیس تاثیری بر اعتبار روایت ندارد و ترمذی اگر چه روایت جعفر را صحیح تر دانسته است اما دلیل ارجح بودن را بیان نکرده است.
البانی نیز می نویسد :
فقد أعل الحدیث بالإرسال، فقال الترمذی عقبه: " وروى جعفر بن سلیمان هذا الحدیث عن عمرو بن مالک عن أبی الجوزاء نحوه، لم یذکر فیه " عن ابن عباس " وهذا أشبه أن یکون أصح من حدیث نوح ". واعتمده الحافظ ابن کثیر فی " تفسیره " (5 / 12 - 13) وقال: " حدیث غریب جدا وفیه نکارة شدیدة ". وهذا الإعلال لیس بشیء عندی وذلک من وجوه. أولا: إرسال جعفر بن سلیمان للحدیث، ومخالفته لنوح بن قیس لا تضر، لأنه لو کان فی الثقة فی مرتبة نوح، لورد هنا القاعدة المعروفة فی علم المصطلح: زیادة الثقة مقبولة. فکیف وهو دونه الثقة؟ فإنه وإن کان من رجال مسلم فقد ضعفه غیر واحد من الأئمة، منهم البخاری، فقال : یخالف فی بعض حدیثه. وهذا وإن کان لا یسقط حدیثه بالمرة، فإنه یسقطه عن المرتبة العلیا من الصحة. ویجعله لا یعتد به عند المخالفة ...... وإذا کان الأمر کذلک، فوصل نوح بن أبی قیس مقدم على إرسال جعفر، لأنه أوثق منه ولأن الوصل زیادة من ثقة فیجب قبولها. ثانیا: الغرابة التی أشار إلیها منفیة بمجیء أصل الحدیث من طرق أخرى ولو باختصار ...
سلسلة الاحادیث الصحیحة،ج5،ص609و610 ط مکتبة المعارف
حدیث مرسل دانسته شده و ترمذی به دنبال آن گفته است : جعفر بن سلیمان این حدیث را از عمرو بن مالک از ابی الجوزاء نقل کرده و در آن ابن عباس را ذکر نکرده است و به نظر می رسد که این صحیح تر است و ابن کثیر به این قول اعتماد کرده و گفته است : حدیث غریب است و نکارت شدیدی در آن است.این اعلال و اشکال در نزد من {البانی} اصلا وارد نیست و دلایلی دارد.اولا : نقل حدیث از جانب جعفر بن سلیمان و مخالفتش با نوح بن قیس ضرری به اعتبار روایت وارد نمی کند چرا که اگر وثاقت جعفر بن سلیمان در درجه ی وثاقت نوح بن قیس می بود،در این جا از قاعده ی معروفی در علم حدیث استفاده می شود که زیاده ی روای ثقه مورد قبول است.اما حال چگونه می شود که جعفر بن سلیمان وثاقتش از نوح بن قیس پایین تر است ؟ هر چند که او از رجال مسلم است اما برخی از علما از جمله بخاری او را تضعیف کرده و گفته است : در بعضی از احادیثش مخالفت میکند.(با احادیث دیگر) و این اگرچه حدیث او را تضعیف نمی کند اما حدیث او را از بالاترین مرتبه ی حدیث صحیح تنزل می دهد و باعث می شود که در هنگام مخالفت،به حدیث او توجه نشود ...... حال که شرایط این چنین است پس حدیث نوح بن قیس بر جعفر بن سلیمان مقدم است چون او وثاقتش بالاتر از جعفر بن سلیمان است و زیاده ی راوی ثقه مورد قبول است. دوم این که : غرابتی که به آن اشاره کرده است نیز منتفی است زیرا اصل حدیث ولو به اختصار از طرق دیگر نیز نقل شده است ...
پاسخ به شبهه ی پنجم :
شبهه ی پنجم می گوید که سوره ی حجر تماما مکی است و مسلمانان تا قبل از هجرت به مدینه مسجدی نداشتند که در آن نماز بخوانند و اگر بنا باشد آیه ی مورد نظر را در مورد صفوف نماز بدانیم،تناقض پیش می آید در نتیجه این آیه اصلا در مورد صفوف نماز و قصه ی مورد نظر نیست.
در پاسخ باید بگوییم که این ادعا از اساس باطل است و بسیار کودکانه !
پیامبر مدت سیزده سال در مدینه به نشر و تبلیغ وحی الهی پرداختند و با این شرایط اصلا عقل قبول می کند که حتی یک نماز جماعت هم در این مدت برگزار نشده باشد ؟! به علاوه آیا مگر خواندن نماز جماعت مشروط بر وجود مسجد به آن معنا که در ذهن سازندگان این شبهه بوده است می باشد ؟! نماز جماعت را در هر زمینی که شرایط لازم برای خواندن نماز فراهم باشد می توان اقامه کرد و وجود ساختمانی تزیین شده و مرتب و منظم از واجبات و الزامات نیست !
البته در این که اولین مسجد بنا شده در اسلام،مسجد قباست و بعد از هجرت مسلمانان از مکه ساخته شده شکی نیست اما این اولین مسجدی است که رسما و به صورت جدی به عنوان پایگاهی مهم برای مسلمانان بنا شد ولی قبل از هجرت مسلمانان به مدینه نیز مساجدی وجود داشت و مسلمانان در آن نماز می خوانند.این تنها ادعای ما نیست بلکه خود وهابیون نیز به این مساله اعتراف کرده اند !
متى فرضت الصلاة وکیف کان الصحابة رضی الله عنهم یصلون قبل الهجرة بالرغم من عدم وجود المساجد؟
فأجاب رحمه الله تعالى: فرضت الصلاة فی لیلة المعراج لیلة عرج بالرسول صلى الله علیه وعلى آله وسلم وقد اختلف المؤرخون متى کان ذلک فقیل قبل الهجرة بثلاث سنوات وقیل بسنة ونصف وقیل قبل ذلک ..... أما کیف کان الصحابة یصلون ولیس هناک مساجد قبل الهجرة؟ فهذا غلط لأن هناک مساجد فهناک أعظم المساجد وهو المسجد الحرام الذی یؤمه المسلمون ویصلون فیه.
فتاوی نور علی الدرب لابن عثیمین،ج8،ص2
http://shamela.ws/browse.php/book-2300/page-2094
سوال : چه زمانی نماز واجب شد و صحابه قبل از هجرت با وجود نبود مساجد چگونه نماز می خواندند ؟
پاسخ : نماز در شب معراج واجب شد و مورخین در اینکه این چه زمانی بوده اختلاف کرده اند و گفته شده که سه سال قبل از هجرت و گفته شده یک سال و نیم قبل از هجرت و گفته شده قبل از آن ..... اما این که صحابه چگونه نماز می خواندند در حالی که مسجدی قبل از هجرت نبود،این غلط است.برای این که بزرگ ترین مساجد آن جا بود و آن مسجد الحرام استکه مسلمانان به آن جا می روند و در آن نماز می خوانند.
مشاهده نمودید که بن عثیمین وهابی بر این امر تصریح می کند که قبل از هجرت مساجدی وجود داشته است و البته ما گفتیم که خواندن نماز جماعت مستلزم وجود مسجد به آن معنایی که در ذهن بسیاری نقض بسته نیست.
همچنین سایت اسلام وب نیز در پاسخ به یکی از استفتائات به مطلب جالبی اشاره کرده است :
وهذه الأولیة بالنسبة للمساجد العامة لکل المسلمین، وإلا فإن أبا بکر رضی الله عنه کان قد أسس مسجداً فی مکة فی داره یصلى فیه.
http://fatwa.islamweb.net/fatwa/index.php?page=showfatwa&Option=FatwaId&Id=42042&fromCat=1076
و این اول بودن (مسجد قبا) منظور اولین مسجدی است که برای عموم مسلمانان بنا شده است و الا ابوبکر در مکه مسجدی در خانه اش بنا کرده بود که در آن نماز می خواند.
خب با این وجود،چه مانعی دارد که بگوییم پیامبر نیز مسجدی داشته است که در آن نماز می خوانده و چه مانعی دارد که افرادی دیگر نیز به پیامبر اقتدا کنند ؟! آن هم با وجود توصیه های متعدد پیامبر در مورد نماز جماعت که به دلیل مشهور بودن نیازی به بیان آن ها نیست.
پاسخ به شبهه ی ششم :
شبهه ی ششم همان قول ابن کثیر مبنی بر منکر بودن متن روایت است که البته پاسخ های لازم داده شد.(در پاسخ به شبهه ی چهارم و پنجم) بنا براین همان مطالب مطرح شده در پاسخ به شبهه های چهارم و پنجم نکارت متن را رد می کند و ما برای تکمیل پاسخ،قول البانی مبنی بر عدم نکارت متن روایت را می آوریم :
ثانیا: الغرابة التی أشار إلیها منفیة بمجیء أصل الحدیث من طرق أخرى ولو باختصار.
سلسلة الاحادیث الصحیحة،ج5،ص610 ط مکتبة المعارف
ثانیا : غرابتی که به آن اشاره کرده است با آمدن اصل حدیث از طرق دیگر ولو با اختصار منتفی است.
و در ادامه البانی میگوید :
قلت: فهذه الروایات وإن کانت لا تخلو من ضعف، فبعضها یشد بعضا، فهی صالحة للاستشهاد ویدل مجموعها على أن الآیة الکریمة نزلت فی صفوف الصلاة، فأین الغرابة ؟!
سلسلة الاحادیث الصحیحة،ج5،ص611 ط مکتبة المعارف
من (البانی) می گویم : این روایات اگرچه خالی از ضعف نیستند اما یکدیگر را تقویت می کنند و برای شاهد صالحه هستند و مجموع روایات بر این دلالت می کند که آیه در مورد صفوف نماز نازل شده است پس غرابت کجاست ؟!
و اما سخنی دیگر از البانی در مورد روایت که تیر خلاص را بر ادعای ابن کثیر می زند !
ثالثا: وأما النکارة الشدیدة التی زعمها ابن کثیر رحمه الله، فالظاهر أنه یعنی أنه من غیر المعقول أن یتأخر أحد من المصلین إلى الصف الآخر لینظر إلى امرأة! وجوابنا علیه، أنهم قد قالوا: إذا ورد الأثر بطل النظر، فبعد ثبوت الحدیث لا مجال لاستنکار ما تضمنه من الواقع، ولو أننا فتحنا باب الاستنکار لمجرد الاستبعاد العقلی للزم إنکار کثیر من الأحادیث الصحیحة، وهذا لیس من شأن أهل السنة والحدیث، بل هو من دأب المعتزلة وأهل الأهواء.
سلسلة الاحادیث الصحیحة،ج5،ص612 ط مکتبة المعارف
ثالثا : و اما نکارت شدیدی که ابن کثیر گمان کرده است که {از نظر او} ظاهرا غیر معقول است که کسی از نمازگزاران تاخیر کند تا برای دیدن آن زن در صف آخر قرار بگیرد و پاسخ ما : گفته اند که هرگاه اثر (روایات و اخبار) وارد شود،آراء و نظرات دیگر باطل می شود.پس بعد از اثبات این حدیث،جایی برای انکار آن چه که در حدیث تضمین شده است وجود ندارد و اگر ما باب انکار صرفا برای استبعاد عقلی را باز کنیم،لازمه ی آن انکار بسیاری از احادیث صحیح است و این در شان اهل سنت و اهل حدیث نیست بلکه این روش معتزله و اهل هواست.
این پاسخ البانی،ردی است محکم بر ادعای ابن کثیر که هم نکارت را رد می کند و هم این که می گوید اگر بخواهیم به خاطر استبعاد عقلی چیزی را رد کنیم،باید بسیاری از احادیث صحیح را رد کنیم و این روش معتزله و افراد هواپرست است !
آری ! امثال ابن کثیر چون این مساله را با افسانه ی عدالت صحابه سازگار نمی بینند،سعی در رد آن داشته اند که ناکام مانده اند.
پاسخ به شبهه ی هفتم :
این شبهه که اگر هم روایت صحیح باشد،منظور منافقین هستند،از شبهات قبلی نیز سست تر است و تنها بر مبنای ظن و گمان و برای فرار از طعن بر صحابه مطرح شده است.(ثعالبی در تفسیرش،البانی در سلسله صحیحه و حسام الدین عفانة در کتابش این مطلب را مطرح کرده اند)
اما مساله ی اساسی این است که این افراد برای در امان ماندن صحابه از طعن این نظر را مطرح ساخته اند و کوچک ترین دلیلی هم برای این ادعا ندارند.
پاسخ به شبهه ی هشتم و نهم :
این دو شبهه که هر دو در راستای ماست مالی !!! اصل داستان هستند کم ارزش تر از آن هستند که ارزش جوابگویی داشته باشند و با صحت داستان،ثابت می شود که عدالت بعضی از صحابه ساقط می شود.
