حقانیت شیعه و رد شبهات

پاسخ به شبهه: اگر بر اساس روایات اهل بیت علیهم السلام بلایا از شهر قم دور گشته پس علت گرفتار شدن این شهر به برخی بلایای طبیعی و بیماری ها چیست؟!

مقدمه

یکی از مواردی که در روایاتی از اهل بیت علیهم السلام به آن اشاره شده، دفع شدن بلایا و فتنه ها از شهر مقدس قم می باشد اما با توجه به بروز برخی حوادث و بلایای طبیعی و بیماری ها شبهاتی در این زمینه ایجاد شده است که در این مطلب به آن ها می پردازیم.

طرح شبهه

بر اساس روایات شیعه، بلا و فتنه ها از شهر قم دور شده است:

وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا عَمَّتِ الْبُلْدَانَ الْفِتَنُ فَعَلَیْکُمْ بِقُمَّ وَ حَوَالَیْهَا وَ نَوَاحِیهَا فَإِنَّ الْبَلَاءَ مَدْفُوعٌ عَنْهَا.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص214، ح26، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمودند: چون فتنه همه بلاد را در برگیرد بر شما باد که بقم و اطرافش پناه برید که بلاء از آن بدور است.

وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ جَمَاعَةٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا عَمَّتِ الْبَلَایَا فَالْأَمْنُ فِی کُوفَةَ وَ نَوَاحِیهَا مِنَ السَّوَادِ وَ قُمَّ مِنَ الْجَبَلِ وَ نِعْمَ الْمَوْضِعُ، قُمُّ لِلْخَائِفِ الطَّائِفِ.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص214، ح28، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمودند: چون بلاها همه‏گیر شدند آسودگى سواد در کوفه و اطراف آنست، و در قم از کوهستان، و چه خوب جایى است قم براى ترسان آواره.

وَ رُوِیَ مَرْفُوعاً إِلَى مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ الْکُلَیْنِیِّ بِإِسْنَادِهِ إِلَى عَلِیِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا ع قَالَ: إِذَا عَمَّتِ الْبُلْدَانَ الْفِتَنُ فَعَلَیْکُمْ بِقُمَّ وَ حَوَالَیْهَا وَ نَوَاحِیهَا فَإِنَّ الْبَلَاءَ مَرْفُوعٌ عَنْهَا.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص217، ح44، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

از امام رضا علیه السلام نقل شده است که فرمودند: چون همه شهرها را آشوب گرفت بر شما باد بقم و اطرافش که بلاد از آن بدور است.

وَ عَنْ سَهْلٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْکُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَمْزَةَ بْنِ الْقَاسِمِ الْعَلَوِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ الْهَاشِمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ الصَّادِقِ ع‏ قَالَ: إِذَا أَصَابَتْکُمْ بَلِیَّةٌ وَ عَنَاءٌ فَعَلَیْکُمْ بِقُمَّ فَإِنَّهُ مَأْوَى الْفَاطِمِیِّینَ وَ مُسْتَرَاحُ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَیَأْتِی زَمَانٌ یُنَفَّرُ أَوْلِیَاؤُنَا وَ مُحِبُّونَا عَنَّا وَ یُبَعَّدُونَ مِنَّا وَ ذَلِکَ مَصْلَحَةٌ لَهُمْ لِکَیْلَا یُعْرَفُوا بِوَلَایَتِنَا وَ یُحْقَنُوا بِذَلِکَ دِمَاؤُهُمْ وَ أَمْوَالُهُمْ وَ مَا أَرَادَ أَحَدٌ بِقُمَّ وَ أَهْلِهِ سُوءاً إِلَّا أَذَلَّهُ اللَّهُ وَ أَبْعَدَهُ مِنْ رَحْمَتِهِ.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص215، ح32، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمودند: چون بلاء و رنجى بشما رسد بر شما است که بقم روید که جایگاه بنى فاطمه و آسایشگاه مؤمنانست و زمانى آید که اولیاء و دوستان ما از ما نفرت گیرند و دور شوند و این صلاح آنها است که بدوستى ما شناخته نشوند، و خون و مالشان بجا ماند، کسى به قم و مردمش سوء قصد نکند جز اینکه خدا او را خوار کند و از رحمت خود دور کند.

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قُتَیْبَةَ الْهَمْدَانِیِّ وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الکشمارجانی [الْکَمْشَارِجَانِیِ‏] عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ أَبِی الْأَکْرَادِ عَلِیِّ بْنِ مَیْمُونٍ الصَّائِغِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ احْتَجَّ بِالْکُوفَةِ عَلَى سَائِرِ الْبِلَادِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَهْلِهَا عَلَى غَیْرِهِمْ مِنْ أَهْلِ الْبِلَادِ وَ احْتَجَّ بِبَلْدَةِ قُمَّ عَلَى سَائِرِ الْبِلَادِ وَ بِأَهْلِهَا عَلَى جَمِیعِ أَهْلِ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ لَمْ یَدَعِ اللَّهُ قُمَّ وَ أَهْلَهُ مُسْتَضْعَفاً بَلْ وَفَّقَهُمْ وَ أَیَّدَهُمْ ثُمَّ قَالَ إِنَّ الدِّینَ وَ أَهْلَهُ بِقُمَّ ذَلِیلٌ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَأَسْرَعَ النَّاسُ إِلَیْهِ فَخَرِبَ قُمُّ وَ بَطَلَ أَهْلُهُ فَلَمْ یَکُنْ حُجَّةً عَلَى سَائِرِ الْبِلَادِ وَ إِذَا کَانَ کَذَلِکَ لَمْ تَسْتَقِرَّ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ وَ لَمْ یُنْظَرُوا طَرْفَةَ عَیْنٍ وَ إِنَّ الْبَلَایَا مَدْفُوعَةٌ عَنْ قُمَّ وَ أَهْلِهِ وَ سَیَأْتِی زَمَانٌ تَکُونُ بَلْدَةُ قُمَّ وَ أَهْلُهَا حُجَّةً عَلَى الْخَلَائِقِ وَ ذَلِکَ فِی زَمَانِ غَیْبَةِ قَائِمِنَا ع إِلَى ظُهُورِهِ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَسَاخَتِ الْأَرْضُ بِأَهْلِهَا وَ إِنَّ الْمَلَائِکَةَ لَتَدْفَعُ الْبَلَایَا عَنْ قُمَّ وَ أَهْلِهِ وَ مَا قَصَدَهُ جَبَّارٌ بِسُوءٍ إِلَّا قَصَمَهُ قَاصِمُ الْجَبَّارِینَ وَ شَغَلَهُ عَنْهُمْ بِدَاهِیَةٍ أَوْ مُصِیبَةٍ أَوْ عَدُوٍّ وَ یُنْسِی اللَّهُ الْجَبَّارِینَ فِی دَوْلَتِهِمْ ذِکْرَ قُمَّ وَ أَهْلِهِ کَمَا نَسُوا ذِکْرَ اللَّهِ.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص213، ح22، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمودند: خدا کوفه را حجت دیگر شهرها کرد و مؤمنانش را حجت بر مردم بلاد دیگر و قم را حجت شهرهاى دیگر نمود و مردمش را حجت بر اهل مشرق و مغرب از پرى و آدمى، و قم و مردمش را مستضعف وانگذاشت بلکه بآنها کمک کرد و توفیق داد سپس فرمود: دین و اهل دین در قم خوار و زبونند و گر نه مردم بدان شتافتند و قم ویران میشد و مردمش از میان میرفتند و حجت بر بلاد دیگر نمیشد، و آنگه آسمان و زمین بر پا نمیماند و یک چشم بر همزدن مهلت نمیداشتند و راستى که بلاها از قم و مردم قم بدورند، و البته زمانى آید که شهر قم و مردمش حجت بر همه آفریده‏ها باشند و آن در زمان غیبت امام قایم علیه السّلام تا ظهورش، و اگر آن نباشد زمین اهلش را فرو برد.

و راستى که فرشته‏ ها بلاها را از قم و مردمش دور کنند، و هیچ زورگو بدان سوء- قصد نکند جز اینکه قاصم الجبارین او را خرد کند و بوسیله گرفتاری و مصیبت و دشمنى او را از آنها بازدارد، و خدا جباران را در دوران حکومتشان بفراموشى از قم و مردمش دچار کند چنانچه یاد خدا را فراموش کردند.

وَ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ النَّاصِحِ مَوْلَى جَعْفَرٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع قَالَ: قُمُّ عُشُّ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مَأْوَى شِیعَتِهِمْ وَ لَکِنْ سَیَهْلِکُ جَمَاعَةٌ مِنْ شَبَابِهِمْ بِمَعْصِیَةِ آبَائِهِمْ وَ الِاسْتِخْفَافِ وَ السُّخْرِیَّةِ بِکُبَرَائِهِمْ وَ مَشَایِخِهِمْ وَ مَعَ ذَلِکَ یَدْفَعُ اللَّهُ عَنْهُمْ شَرَّ الْأَعَادِی وَ کُلَّ سُوءٍ.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص214، ح31، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

از امام کاظم علیه السلام نقل شده که فرمودند: قم آشیانه آل محمّد است و جایگاه شیعیانشان ولى البته هلاک شوند گروهى از جوانهاشان بگناه پدران خود و براى خوار شمردن و مسخره کردن بزرگانشان و مشایخشان و با این وضع خدا شر دشمنان و هر بدى را از آنها بگرداند.

سوالی که مطرح می شود آن است که چرا خداوند آن طور که این روایات ادعا می کنند شهر قم را از بسیاری از حوادث غیر مترقبه و بلایای طبیعی و بیماری ها حفظ نکرده است؟!

پاسخ به شبهه

1- بررسی متن روایات و شرح آن ها

اولا: ما در این نوشتار به هیچ وجه رویکرد سندی نداریم و به بررسی سندی نمی پردازیم.پاسخ ها و استدلالات ما در این نوشتار با فرض پذیرش صدور تمامی این روایات از معصومین علیهم السلام به رشته ی تحریر درآمده است.

ثانیا: اگر در روایات مورد بحث و روایات مشابه - که در ادامه آن ها را نقل خواهیم کرد - دقت کنیم در می یابیم که بحث کلیدی که پاسخ به شبهه ی مورد بحث نیز در آن نهفته، روشن شدن مقصود از «بلایا» و «فتنه ها» و «سوء» در روایات فوق می باشد.

بحث مهم و اساسی آن است که مقصود اهل بیت علیهم السلام از در امان ماندن شهر مقدس قم از بلایا و فتنه ها و سوء چه بوده و چرا تا این حد محبان خود را به مهاجرت بدانجا تشویق کرده اند؟! اگر به پاسخ این سوال اساسی برسیم پاسخ شبهه نیز خود به خود داده شده است.

با دقت در متن روایاتی که معاندان به آن استناد کرده اند و همچنین با مراجعه به روایات مشابه در می یابیم که در تمامی روایات، اهل بیت علیهم السلام از آن جهت به شهر مقدس قم اشاره کرده و محبان و شیعیان خود را به مهاجرت به آن تشویق کرده اند که این شهر مرکز شیعیان و یاران و دوستداران اهل بیت علیهم السلام بوده و از بهترین اماکن به منظور حفظ جان و مال و ناموس شیعیان به شمار می رفته است.منظور از «فتنه» و «بلا» و «سوء» در روایات مذکور نیز فتنه ها و بلایای جنگ و کشت و کشتار شیعیان و محبان اهل بیت علیهم السلام و تعرض به جان و مال و ناموس ایشان از سوی دشمنان دین و نواصب و فتنه های عقیدتی می باشد و لزوما ارتباطی با بلایای طبیعی چون سیل و زلزله و آتش سوزی و طوفان و قحطی و شیوع بیماری و ... ندارد.

وَ عَنْ سَهْلٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْکُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَمْزَةَ بْنِ الْقَاسِمِ الْعَلَوِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ الْهَاشِمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ الصَّادِقِ ع‏ قَالَ: إِذَا أَصَابَتْکُمْ بَلِیَّةٌ وَ عَنَاءٌ فَعَلَیْکُمْ بِقُمَّ فَإِنَّهُ مَأْوَى الْفَاطِمِیِّینَ وَ مُسْتَرَاحُ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَیَأْتِی زَمَانٌ یُنَفَّرُ أَوْلِیَاؤُنَا وَ مُحِبُّونَا عَنَّا وَ یُبَعَّدُونَ مِنَّا وَ ذَلِکَ مَصْلَحَةٌ لَهُمْ لِکَیْلَا یُعْرَفُوا بِوَلَایَتِنَا وَ یُحْقَنُوا بِذَلِکَ دِمَاؤُهُمْ وَ أَمْوَالُهُمْ وَ مَا أَرَادَ أَحَدٌ بِقُمَّ وَ أَهْلِهِ سُوءاً إِلَّا أَذَلَّهُ اللَّهُ وَ أَبْعَدَهُ مِنْ رَحْمَتِهِ.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص215، ح32، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمودند: چون بلاء و رنجى بشما رسد بر شما است که بقم روید که جایگاه بنى فاطمه و آسایشگاه مؤمنانست و زمانى آید که اولیاء و دوستان ما از ما نفرت گیرند و دور شوند و این صلاح آنها است که بدوستى ما شناخته نشوند، و خون و مالشان بجا ماند، کسى به قم و مردمش سوء قصد نکند جز اینکه خدا او را خوار کند و از رحمت خود دور کند.

ملاحظه می فرمایید که در این حدیث امام صادق علیه السلام از آن جهت مومنان و محبان اهل بیت علیهم السلام را به مهاجرت به قم تشویق می کنند که این شهر «جایگاه بنی فاطمه و آسایشگاه مومنان» است.یعنی از آن جهت که این شهر مرکز شیعیان و محبان اهل بیت علیهم السلام بوده سایر شیعیان نیز با مهاجرت به آن جان و مال و ناموس خود را در امنیت کامل قرار می داده اند.«بلاء» و «عناء» (بلا و رنج) ذکر شده در روایت نیز دقیقا ناظر بر آزار و اذیت شیعیان از سوی نواصب و حاکمان ظالم وقت می باشد و روایت لزوما ارتباطی با بلایای طبیعی ندارد که اگر چنین می بود بسیاری از شهرهایی که شیعیان در آن با سختی فراوان زندگی می کردند و از سوی نواصب مورد  آزار و اذیت قرار می گرفتند به ندرت با بلایای طبیعی و یا مواردی چون شیوع بیماری ها و قحطی رو به رو می شد.

وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْفَقِیهُ الْهَمْدَانِیُّ فِی کِتَابِ الْبُلْدَانِ إِنَّ أَبَا مُوسَى الْأَشْعَرِیَّ رَوَى أَنَّهُ سَأَلَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ ع عَنْ أَسْلَمِ الْمُدُنِ وَ خَیْرِ الْمَوَاضِعِ عِنْدَ نُزُولِ الْفِتَنِ وَ ظُهُورِ السَّیْفِ فَقَالَ أَسْلَمُ الْمَوَاضِعِ یَوْمَئِذٍ أَرْضُ الْجَبَلِ فَإِذَا اضْطَرَبَتْ خُرَاسَانُ وَ وَقَعَتِ الْحَرْبُ بَیْنَ أَهْلِ جُرْجَانَ وَ طَبَرِسْتَانَ وَ خَرِبَتْ سِجِسْتَانُ فَأَسْلَمُ الْمَوَاضِعِ یَوْمَئِذٍ قَصَبَةُ قُمَّ تِلْکَ الْبَلْدَةُ الَّتِی یَخْرُجُ مِنْهَا أَنْصَارُ خَیْرِ النَّاسِ أَباً وَ أُمّاً وَ جَدّاً وَ جَدَّةً وَ عَمّاً وَ عَمَّةً تِلْکَ الَّتِی تُسَمَّى الزَّهْرَاءَ بِهَا مَوْضِعُ قَدَمِ جَبْرَئِیلَ وَ هُوَ الْمَوْضِعُ الَّذِی نَبَعَ مِنْهُ الْمَاء الَّذِی مَنْ شَرِبَ مِنْهُ أَمِنَ مِنَ الدَّاءِ وَ مِنْ ذَلِکَ الْمَاءِ عُجِنَ الطِّینُ الَّذِی عَمِلَ مِنْهُ کَهَیْئَةِ الطَّیْرِ وَ مِنْهُ یَغْتَسِلُ الرِّضَا ع وَ مِنْ ذَلِکَ الْمَوْضِعُ یَخْرُجُ کَبْشُ إِبْرَاهِیمَ وَ عَصَا مُوسَى وَ خَاتَمُ سُلَیْمَانَ.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص217، ح47، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

ابو عبد اللَّه فقیه همدانى در کتاب بلدان گفته: ابو موسى اشعرى روایت کرده که سالمترین شهرها را از امیر المؤمنین علیه السّلام پرسیدند و از بهترین جاها هنگام پدید شدن آشوب و شمشیر، فرمود: سالم‏ترین جاها در آن روز و سرزمین جبل است، چون‏ خراسان بهم خورد و جنک شد میان مردم گرگان و طبرستان و سیستان ویران شد سالمترین جاها آن روز قصبه قم است آن شهرى که یاران بهترین مردم از نظر پدر و مادر و جد و جدّه و عم و عمه از آن بر آیند آنجا که زهراء نامیده شود و جاى پاى جبرئیل در آنست آنجا که از آن آبى جوشد و هر که از آن نوشد از درد آسوده شود از آن آب خمیر شود گلى که از آن نمونه پرنده ساخته شد و از آن آب امام رضا علیه السّلام غسل کرد، و از آنجا کبش ابراهیم و عصاى موسى و انگشتر سلیمان بدر آمدند.

ملاحظعه می فرمایید که در این روایت نیز شهر مقدس قم به عنوان بهترین شهرها از جهت امنیت و در امان ماندن شیعیان از آشوب ها و کشت و کشتار معرفی شده است.

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلِ بْنِ الْیَسَعِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا فُقِدَ الْأَمْنُ مِنَ الْعِبَادِ وَ رَکِبَ النَّاسُ عَلَى الْخُیُولِ وَ اعْتَزَلُوا النِّسَاءَ وَ الطِّیبَ فَالْهَرَبَ الْهَرَبَ عَنْ جِوَارِهِمْ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِلَى أَیْنَ قَالَ إِلَى الْکُوفَةِ وَ نَوَاحِیهَا أَوْ إِلَى قُمَّ وَ حَوَالَیْهَا فَإِنَّ الْبَلَاءَ مَدْفُوعٌ عَنْهُمَا.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص214، ح29، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمودند: چون آسایش بندگان نابود گردد و مردم اسب سوار شوند و از زنان و بوى‏خوش کناره کنند، گریز، گریز از کنار آنها، گفتم؟ قربانت، بکجا؟ فرمود بکوفه و اطرافش یا قم و اطرافش که بلا از آن دو بدور است.

ملاحظه می فرمایید که بر اساس این روایت نیز مقصود از «بلا» به هیچ وجه نمی تواند بلایای طبیعی و شیوع بیماری ها و قحطی و ... باشد و فضای حاکم بر روایت، بروز فتنه های «فرهنگی» برای شیعیان می باشد.

وَ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْکَرْخِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ صَالِحٍ قَالَ: کُنَّا ذَاتَ یَوْمٍ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَذَکَرَ فِتَنَ بَنِی عَبَّاسٍ وَ مَا یُصِیبُ النَّاسَ مِنْهُمْ فَقُلْنَا جُعِلْنَا فِدَاکَ فَأَیْنَ الْمَفْزَعُ وَ الْمَفَرُّ فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ فَقَالَ إِلَى الْکُوفَةِ وَ حَوَالَیْهَا وَ إِلَى قُمَّ وَ نَوَاحِیهَا ثُمَّ قَالَ فِی قُمَّ شِیعَتُنَا وَ مَوَالِینَا وَ تَکْثُرُ فِیهَا الْعِمَارَةُ وَ یَقْصِدُهُ النَّاسُ وَ یَجْتَمِعُونَ فِیهِ حَتَّى یَکُونَ الْجَمْرُ بَیْنَ بَلْدَتِهِمْ.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص215، ح35، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

از سلیمان بن صالح نقل شده که می گوید روزى نزد امام ششم علیه السّلام بودیم و فتنه‏هاى بنى عباس ذکر شد و آنچه از آنها بمردم میرسد، گفتیم: قربانت، پناهگاه و گریز در این زمان بکجا است؟ فرمود: بکوفه و اطرافش و بقم و اطرافش و آنگاه فرمود: شیعه‏ها و دوستان ما در قمند، آبادانى در آن فزون شود و مردم در آن گرد آیند تا آتش میان شهرشان باشد.

ملاحظه می فرمایید که بر اساس این روایت نیز به صورت صریح و آشکار مقصود از «فتنه» فتنه های بنی عباس و ظلم و ستم آن ها نسبت به شیعیان می باشد و این کلام امام صادق علیه السلام که «شیعه‏ها و دوستان ما در قمند» نیز ناظر بر آن است که شهر قم از آن جهت که مرکز تشیع است مکانی مناسب و امن برای شیعیان به منظور در امان ماندن از فتنه ها و حفظ جانشان می باشد.

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قُتَیْبَةَ الْهَمْدَانِیِّ وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الکشمارجانی [الْکَمْشَارِجَانِیِ‏] عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ أَبِی الْأَکْرَادِ عَلِیِّ بْنِ مَیْمُونٍ الصَّائِغِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ ... وَ إِنَّ الْمَلَائِکَةَ لَتَدْفَعُ الْبَلَایَا عَنْ قُمَّ وَ أَهْلِهِ وَ مَا قَصَدَهُ جَبَّارٌ بِسُوءٍ إِلَّا قَصَمَهُ قَاصِمُ الْجَبَّارِینَ وَ شَغَلَهُ عَنْهُمْ بِدَاهِیَةٍ أَوْ مُصِیبَةٍ أَوْ عَدُوٍّ وَ یُنْسِی اللَّهُ الْجَبَّارِینَ فِی دَوْلَتِهِمْ ذِکْرَ قُمَّ وَ أَهْلِهِ کَمَا نَسُوا ذِکْرَ اللَّهِ.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص213، ح22، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمودند: ... و راستى که فرشته‏ها بلاها را از قم و مردمش دور کنند، و هیچ زورگو بدان سوء- قصد نکند جز اینکه قاصم الجبارین او را خرد کند و بوسیله گرفتاری و مصیبت و دشمنى او را از آنها بازدارد، و خدا جباران را در دوران حکومتشان بفراموشى از قم و مردمش دچار کند چنانچه یاد خدا را فراموش کردند.

ملاحظه می فرمایید که بر اساس این روایت نیز دور شدن بلا از قم چنین است که مورد سوء قصد زورگویان قرار نمی گیرد و مکانی امن باقی می ماند که همان مساله ی «امنیت» و «حفظ جان» شیعیان مد نظر است.

وَ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ: إِنَّ لَعَلَى قُمَّ مَلَکاً رَفْرَفَ عَلَیْهَا بِجَنَاحَیْهِ لَا یُرِیدُهَا جَبَّارٌ بِسُوءٍ إِلَّا أَذَابَهُ اللَّهُ کَذَوْبِ الْمِلْحِ فِی الْمَاءِ ثُمَّ أَشَارَ إِلَى عِیسَى بْنِ عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ سَلَامُ اللَّهِ عَلَى أَهْلِ قُمَّ یَسْقِی اللَّهُ بِلَادَهُمُ الْغَیْثَ وَ یُنْزِلُ اللَّهُ عَلَیْهِمُ الْبَرَکَاتِ وَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ هُمْ أَهْلُ رُکُوعٍ وَ سُجُودٍ وَ قِیَامٍ وَ قُعُودٍ هُمُ الْفُقَهَاءُ الْعُلَمَاءُ الْفُهَمَاءُ هُمْ أَهْلُ الدِّرَایَةِ وَ الرِّوَایَةِ وَ حُسْنِ الْعِبَادَةِ.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص217، ح46، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمودند: بر قم فرشته ‏ایست که بر آن پر میزند با دو بالش و هیچ زورگو سوء قصد بدان نکند جز اینکه خدا او را آب کند بمانند نمک در آب، سپس اشاره بعیسى بن عبد اللَّه کرد و فرمود: درود خدا بر مردم قم، خدا بلادشان را سیر باران کند، و برکات خود را بر آنها فرو آورد و گناهانشان را بدل بحسنات کند، آنان اهل رکوع و سجود و قیام و قعودند، آنان فقهاء علماء بافهمند، آنان اهل فهم و روایت و عبادت خوبند.

بر اساس این روایت نیز وجه برتری قم آن است که هیچ زورگویی توانایی تسلط بر قم و پیاده سازی نقشه های شوم خود در مورد آن را ندارد.بدیهی است که با عرضه ی این روایت بر سایر روایت مشخص می گردد که منظور همان «امنیت» و در امان ماندن قم از بدخواهان و معاندان و تسلط نواصب می باشد.

مشابه مضمون بالا در روایات دیگری نیز وارد شده که از این قرار است:

مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ وَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالا حَدَّثَنَا الْحُسَیْنُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ حَمْزَةَ، عَنْ عِمْرَانَ الْقُمِّیِّ، عَنْ حَمَّادٍ النَّابِ، قَالَ، کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) وَ نَحْنُ جَمَاعَةٌ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ عِمْرَانُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّیُّ فَسَأَلَهُ وَ بَرَّهُ وَ بَشَّهُ، فَلَمَّا أَنْ قَامَ، قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) مَنْ هَذَا الَّذِی بَرَرْتَهُ هَذَا الْبِرَّ فَقَالَ هَذَا مِنْ أَهْلِ بَیْتِ النُّجَبَاءِ، مَا أَرَادَهُمْ جَبَّارٌ مِنَ الْجَبَابِرَةِ إِلَّا قَصَمَهُ اللَّهُ.

الطوسی، الشیخ الطائفة أبى جعفر،‌ محمد بن الحسن بن علی بن الحسین (المتوفى 460هـ)، اختیار معرفة الرجال المعروف برجال الکشی، ص333، 0ح68، محقق: حسن مصطفوی، الناشر: مؤسسة نشر دانشگاه مشهد، الطبعة: الأولى، 1409 هـ .

حماد ناب گفت: خدمت حضرت صادق بودم در منى با عده‏اى در این موقع عمران بن عبد اللَّه قمى وارد شد از او حال پرسید و بسیار مورد لطف قرار داد و با صورت باز و شادمان با او صحبت کرد وقتى رفت من بحضرت صادق عرض کردم: این کیست که این قدر باو لطف نمودى؟ فرمود: این از خانواده‏ایست نجیب که هر یک از ستمگران روزگار قصد سوئى نسبت به آنها نمودند خدا آنها را نابود کرد.

مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ وَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالا حَدَّثَنَا الْحُسَیْنُ بْنُ عُبَیْدِ اللَّهِ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ حَمْزَةَ، عَنِ الْمَرْزُبَانِ بْنِ عِمْرَانَ، عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ، قَالَ، دَخَلَ عِمْرَانُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّیُّ عَلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع)، فَقَرَّبَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ، فَقَالَ لَهُ کَیْفَ أَنْتَ وَ کَیْفَ وُلْدُکَ وَ کَیْفَ أَهْلُکَ وَ کَیْفَ بَنُو عَمِّکَ وَ کَیْفَ أَهْلُ بَیْتِکَ ثُمَّ حَدَّثَهُ مَلِیّاً فَلَمَّا خَرَجَ، قِیلَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) مَنْ هَذَا قَالَ هَذَا نَجِیبُ قَوْمٍ نُجَبَاءَ مَا نَصَبَ لَهُمْ جَبَّارٌ إِلَّا قَصَمَهُ اللَّهُ.

الطوسی، الشیخ الطائفة أبى جعفر،‌ محمد بن الحسن بن علی بن الحسین (المتوفى 460هـ)، اختیار معرفة الرجال المعروف برجال الکشی، ص333، ح609، محقق: حسن مصطفوی، الناشر: مؤسسة نشر دانشگاه مشهد، الطبعة: الأولى، 1409 هـ .

از ابان بن عثمان که عمران بن عبد اللَّه بامام ششم علیه السّلام وارد شد و باو فرمود: چگونه و خانواده‏ات چگونه‏اند، عمو زاده‏هات چگونه‏اند و اهل خانه‏ات چگونه‏اند، و آنگاه، پر با او سخن گفت: و چون بیرون رفت من بامام ششم علیه السّلام گفتم: این کى بود؟ فرمود: نجیبى از مردم نجیب که هیچ زورگو دامى بر ایشان ننهد جز اینکه خدا نابودش کرد.

جالب آن که یکی از علمای اهل سنت داستانی را در مورد شهر مقدس قم نقل می کند که بی ارتباط با این مضامین نیست و نقل آن در این جا خالی از لطف نمی باشد.

ومن ظریف ما یحکى: أنه ولّی علیهم وال وکان سنّیّا متشدّدا فبلغه عنهم أنهم لبغضهم الصحابة الکرام لا یوجد فیهم من اسمه أبو بکر قط ولا عمر، فجمعهم یوما وقال لرؤسائهم: بلغنی أنکم تبغضون صحابة رسول الله، صلى الله علیه وسلم، وأنکم لبغضکم إیاهم لا تسمون أولادکم بأسمائهم، وأنا أقسم بالله العظیم لئن لم تجیئونی برجل منکم اسمه أبو بکر أو عمر ویثبت عندی أنه اسمه لأفعلنّ بکم ولأصنعنّ، فاستمهلوه ثلاثة أیام وفتشوا مدینتهم واجتهدوا فلم یروا إلا رجلا صعلوکا حافیا عاریا أحول أقبح خلق الله منظرا اسمه أبو بکر لأن أباه کان غریبا استوطنها فسمّاه بذلک، فجاؤوا به فشتمهم وقال: جئتمونی بأقبح خلق الله تتنادرون علیّ! وأمر بصفعهم، فقال له بعض ظرفائهم: أیها الأمیر اصنع ما شئت فإن هواء قمّ لا یجیء منه من اسمه أبو بکر أحسن صورة من هذا، فغلبه الضحک وعفا عنهم.

الحموی، ابوعبد الله یاقوت بن عبد الله (المتوفى 626هـ)، معجم البلدان، ج4، ص398، الناشر: دار صادر، الطبعة: الثانیة، 1995 م.

و از جمله داستان های ظریفی که نقل می شود آن است که زمانی یک حاکم سُنّی متشدد و متعصب بر مردم قم حاکم شد و به او خبر رسید که مردم قم به دلیل بغضی که نسبت به صحابه دارند هرگز اسم ابوبکر و عمر در بین آن ها وجود ندارد.به همین دلیل آن حاکم یک روز مردم را جمع کرد و به سران آن ها گفت: به من خبر رسیده است که شما بغض صحابه ی بزرگوار رسول خدا (ص) را در دل دارید و به همین دلیل فرزندانتان را به اسم آن ها نامگذاری نمی کنید.من به خداوند قسم می خورم که اگر کسی از خودتان را که اسمش ابوبکر یا عمر باشد - و برایم ثابت شود که اسمش همان است - برایم نیاورید با شما چنین و چنان خواهم کرد.سران مردم قم از آن حاکم سه روز مهلت خواستند و در شهرشان گشتند و تلاش کردند و فقط شخصی مفلوک و پابرهنه و برهنه و احول (لوچ) و زشت ترین خلق خدا از جهت اوصاف چهره را یافتند که نامش ابوبکر بود.به این دلیل که پدر آن شخص غریب بود و وی را در آن جا اقامت داده بود و نامش را ابوبکر گذاشته بود.وی را به نزد حاکم بردند.حاکم آن ها را دشنام داد و گفت: زشت ترین خلق خدا را برای من آورده اید و مرا مسخره ی خود ساخته اید؟! سپس حاکم دستور داد تا آن ها را پس گردنی بزنند! برخی از بذله گویان و ظریف گویان مردم گفتند: ای امیر، هرکار می خواهی بکن! هوای قم به گونه ای است که اگر کسی نامش ابوبکر باشد چهره اش زیباتر از این نمی شود! خنده بر حاکم غلبه کرد و از ایشان درگذشت.

همچنین بر اساس بخش دیگری از روایاتی که در فضیلت شهر مقدس قم و وجه برتری و فضیلت آن وارد شده، مرکزیت تشیع و نشر علوم اهل بیت علیهم السلام و حفاظت و حراست از معارف اهل بیت علیهم السلام به صورت خاص مورد اشاره ی اهل بیت علیهم السلام قرار گرفته که به نوعی موید استدلال ما در باب علت تشویق شیعیان از سوی اهل بیت علیهم السلام به مهاجرت به این شهر می باشد:

ثُمَّ قَالَ وَ رُوِیَ بِأَسَانِیدَ عَنِ الصَّادِقِ ع أَنَّهُ ذُکِرَ کُوفَةُ وَ قَالَ سَتَخْلُو کُوفَةُ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ یأزر [یَأْرِزُ] عَنْهَا الْعِلْمُ کَمَا تأزر [تَأْرِزُ] الْحَیَّةُ فِی جُحْرِهَا ثُمَّ یَظْهَرُ الْعِلْمُ بِبَلْدَةٍ یُقَالُ لَهَا قُمُّ وَ تَصِیرُ مَعْدِناً لِلْعِلْمِ وَ الْفَضْلِ حَتَّى لَا یَبْقَى فِی الْأَرْضِ مُسْتَضْعَفٌ فِی الدِّینِ حَتَّى الْمُخَدَّرَاتُ فِی الْحِجَالِ وَ ذَلِکَ عِنْدَ قُرْبِ ظُهُورِ قَائِمِنَا فَیَجْعَلُ اللَّهُ قُمَّ وَ أَهْلَهُ قَائِمِینَ مَقَامَ الْحُجَّةِ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَسَاخَتِ الْأَرْضُ بِأَهْلِهَا وَ لَمْ یَبْقَ فِی الْأَرْضِ حُجَّةٌ فَیُفِیضُ الْعِلْمُ مِنْهُ إِلَى سَائِرِ الْبِلَادِ فِی الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ فَیَتِمُّ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى الْخَلْقِ حَتَّى لَا یَبْقَى أَحَدٌ عَلَى الْأَرْضِ لَمْ یَبْلُغْ إِلَیْهِ الدِّینُ وَ الْعِلْمُ ثُمَّ یَظْهَرُ الْقَائِمُ ع وَ یَسِیرُ سَبَباً لِنَقِمَةِ اللَّهِ وَ سَخَطِهِ عَلَى الْعِبَادِ لِأَنَّ اللَّهَ لَا یَنْتَقِمُ مِنَ الْعِبَادِ إِلَّا بَعْدَ إِنْکَارِهِمْ حُجَّةً.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص213، ح23، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

و بچند سند از امام صادق علیه السّلام روایت شده که نام کوفه را برد و فرمود: بزودى کوفه از مؤمنان تهى شود و دانش از او نهان گردد چنانچه مار در سوراخش نهان شود، سپس دانش در شهرى پدید شود که قمش گویند، و معدن علم و فضل گردد تا آنجا که در روى زمین هیچ نادانى نسبت بدین نماند تا برسد بنو عروسان پرده‏نشین، این نزدیک بظهور قائم ما باشد، و خدا قم و مردمش را مقام حجت سازد، و اگر آن نباشد زمین اهلش را فرو برد و حجتى در زمین نماند، و دانش از آن به همه بلاد منتشر گردد در مشرق و مغرب و حجت خدا بر مردم تمام شود. تا کسى در روى زمین نماند که علم و دین بدو نرسد، سپس قائم ظهور کند و سبب انتقام و خشم خدائى بر بنده‏ها شود، زیرا خدا از بنده‏ها انتقام نگیرد مگر پس از اینکه حجت را انکار کنند.

وَ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْیَنَ عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ: أَهْلُ خُرَاسَانَ أَعْلَامُنَا وَ أَهْلُ قُمَّ أَنْصَارُنَا وَ أَهْلُ کُوفَةَ أَوْتَادُنَا وَ أَهْلُ هَذَا السَّوَادِ مِنَّا وَ نَحْنُ مِنْهُمْ.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص214، ح30، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

و بسندى از امام صادق علیه السّلام که مردم خراسان پرچمهاى ما باشند و مردم قم یاران ما و مردم کوفه همچون میخ هاى استوار سازمان ما و مردم این سواد از ما باشند و ما از آنها.

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَفَّانَ الْبَصْرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ لِی أَ تَدْرِی لِمَ سُمِّیَ قُمَّ قُلْتُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنْتَ أَعْلَمُ قَالَ إِنَّمَا سُمِّیَ قُمَّ لِأَنَّ أَهْلَهُ یَجْتَمِعُونَ مَعَ قَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ یَقُومُونَ مَعَهُ وَ یَسْتَقِیمُونَ عَلَیْهِ وَ یَنْصُرُونَهُ.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص216، ح38، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

و بسندى از عفان بحرى که امام ششم علیه السّلام بمن فرمود: میدانى چرا قم نام شد؟ گفتم خدا و رسولش و تو داناترید، فرمود: براى آنکه مردمش با قائم آل محمّد صلوات اللَّه علیه بپا خیزند و بر او استوار مانند و او را یارى کنند.

وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الرَّبِیعِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى بَیَّاعِ السَّابِرِیِّ قَالَ: کُنْتُ یَوْماً عِنْدَ أَبِی الْحَسَنِ ع فَجَرَى ذِکْرُ قُمَّ وَ أَهْلِهِ وَ مَیْلِهِمْ إِلَى الْمَهْدِیِّ ع فَتَرَحَّمَ عَلَیْهِمْ وَ قَالَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ ثُمَّ قَالَ إِنَّ لِلْجَنَّةِ ثَمَانِیَةَ أَبْوَابٍ وَ وَاحِدٌ مِنْهَا لِأَهْلِ قُمَّ وَ هُمْ خِیَارُ شِیعَتِنَا مِنْ بَیْنِ سَائِرِ الْبِلَادِ خَمَّرَ اللَّهُ تَعَالَى وَلَایَتَنَا فِی طِینَتِهِمْ.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص216، ح39، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

و بسندى از یحیى سابرى فروش که روزى نزد ابى الحسن علیه السّلام بودیم و ذکر قم و مردمش و میل آنها بمهدى علیه السّلام بمیان آمد و بر آنها رحمت فرستاد و فرمود: خدا از آنها راضى باشد، و فرمود: راستى بهشت را دو در است و یکى از آنها از آن مردم قم است؟ آنان بهترین شیعه ما هستند از میان همه بلاد، خدا دوستى ما را در سرشت آنان خمیر کرده است.

وَ رُوِیَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَهْلِ الرَّیِّ أَنَّهُمْ دَخَلُوا عَلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ قَالُوا نَحْنُ مِنْ أَهْلِ الرَّیِّ فَقَالَ مَرْحَباً بِإِخْوَانِنَا مِنْ أَهْلِ قُمَّ فَقَالُوا نَحْنُ مِنْ أَهْلِ الرَّیِّ فَأَعَادَ الْکَلَامَ قَالُوا ذَلِکَ مِرَاراً وَ أَجَابَهُمْ بِمِثْلِ مَا أَجَابَ بِهِ أَوَّلًا فَقَالَ إِنَّ لِلَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَکَّةُ وَ إِنَّ لِلرَّسُولِ حَرَماً وَ هُوَ الْمَدِینَةُ وَ إِنَّ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ حَرَماً وَ هُوَ الْکُوفَةُ وَ إِنَّ لَنَا حَرَماً وَ هُوَ بَلْدَةُ قُمَّ وَ سَتُدْفَنُ فِیهَا امْرَأَةٌ مِنْ أَوْلَادِی تُسَمَّى فَاطِمَة فَمَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ قَالَ الرَّاوِی وَ کَانَ هَذَا الْکَلَامُ مِنْهُ قَبْلَ أَنْ یُولَدَ الْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص216، ح41، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

و از گروهی از‏ مردم رى روایت است که بر امام ششم وارد شدند و گفتند:

ما اهل رى هستیم، فرمود: مرحبا ببرادران قمى ما، گفتند ما اهل رى هستیم و سخن خود را باز گفت، چند بار گفتند و همان پاسخ را شنیدند. پس فرمود: خدا را حرمى است که مکه است، و رسول خدا را حرمی که مدینه است و امیر المؤمنین را حرمى که کوفه است، و ما را هم حرمى که شهر قم است، و البته در آن زنى از فرزندانم بخاک رود بنام فاطمه و هر که ‏اش زیارت کند بهشتش واجب شود، راوى گفت: این سخن او پیش از این بود که امام کاظم علیه السّلام متولد شوند.

وَ رُوِیَ عَنِ الْأَئِمَّةِ ع لَوْ لَا الْقُمِّیُّونَ لَضَاعَ الدِّینُ.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص217، ح43، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

و از ائمه ی اهل بیت علیهم السلام روایت شده که فرمودند: اگر اهالی قم نمی بودند دین از بین می رفت.

با در نظر گرفتن این روایات می توان دلیل دیگر تشویق شیعیان و محبان اهل بیت علیهم السلام به مهاجرت به شهر مقدس قم و دور شدن از بلایا و فتنه ها را علاوه بر حفظ جان و مال و ناموس، حفاظت و حراست از عقائد و انجام آزادانه ی اعمال و مناسک و شعائر مذهبی دانست تا دینشان حفظ گردد که این امر اتفاقا ریشه ی قرآنی نیز دارد:

{إِنَّ الَّذِینَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِکَةُ ظَالِمِی أَنْفُسِهِمْ قَالُوا فِیمَ کُنْتُمْ قَالُوا کُنَّا مُسْتَضْعَفِینَ فِی الْأَرْضِ قَالُوا أَلَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِیهَا فَأُولَئِکَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءَتْ مَصِیرًا (97)} [النساء: 97]

کسانى که بر خویشتن ستمکار بوده‌اند، [وقتى‌] فرشتگان جانشان را مى‌گیرند، مى‌گویند: «در چه [حال‌] بودید؟» پاسخ مى‌دهند: «ما در زمین از مستضعفان بودیم.» مى‌گویند: «مگر زمین خدا وسیع نبود تا در آن مهاجرت کنید؟» پس آنان جایگاهشان دوزخ است، و [دوزخ‌] بد سرانجامى است.

نتیجه گیری از تمامی روایاتی که در فضیلت قم و دور بودن آن از بلایا و فتنه ها وارد شده آن که:

الف) بخشی از روایات - عمدتا روایاتی که در بخش مربوط به طرح شبهه نقل شده اند - مجمل هستند و به صورت کلی صرفا به دور بودن شهر مقدس قم از بلایا و فتنه ها بدون اشاره به چگونگی و کیفیت آن اشاره شده است.

ب) با مراجعه به تمامی روایات و بررسی آن ها و عرضه ی آن ها بر یکدیگر، این روایات یکدیگر را تفسیر می کنند و در نتیجه مقصود از «فتنه» و «بلا» و «سوء» در این روایات روشن می گردد.

بر اساس متون روایات و جمع بندی بین آن ها، شهر مقدس قم از آن جهت که مرکز تشیع می باشد، هم از جهت حفظ و جان و مال و ناموس و هم از جهت نشر معارف و تقویت معتقدات شیعیان اهل بیت علیهم السلام مکانی مناسب جهت مهاجرت شیعیانی بوده که همواره مورد ظلم و ستم حکام و خلفای جور قرار می گرفته اند و از این رو اهل بیت علیهم السلام شیعیان و محبان خود را به مهاجرت به این شهر تشویق کرده اند تا هم جانشان حفظ گردد و هم عقائدشان تقویت گردد.

برخی روایات نیز ناظر به جنبه ی نقش مهم و آخر الزمانی شهر مقدس قم و نشر معارف اهل بیت علیهم السلام از آن به نقاط مختلف و خارج ساختن مردم از استضعاف فکری می باشد که از نظرتان گذشت.

ج) ملاک های فضیلت و برتری شهر مقدس قم و در امان ماندن از ستمگران و جباران که در روایات بالا از نظرتان گذشت، به صورت مطلق و تضمین صد در صدی و به قول معروف چک سفید امضا نمی باشد و این چیزی است که در روایات بدان اشاره شده است:

وَ رَوَى مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِی مُسْلِمٍ الْعَبْدِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ ع قَالَ: تُرْبَةُ قُمَّ مُقَدَّسَةٌ وَ أَهْلُهَا مِنَّا وَ نَحْنُ مِنْهُمْ لَا یُرِیدُهُمْ جَبَّارٌ بِسُوءٍ إِلَّا عُجِّلَتْ عُقُوبَتُهُ مَا لَمْ یَخُونُوا إِخْوَانَهُمْ فَإِذَا فَعَلُوا ذَلِکَ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ جَبَابِرَةَ سَوْءٍ أَمَا إِنَّهُمْ أَنْصَارُ قَائِمِنَا وَ دُعَاةُ حَقِّنَا ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَى السَّمَاءِ وَ قَالَ اللَّهُمَّ اعْصِمْهُمْ مِنْ کُلِّ فِتْنَةٍ وَ نَجِّهِمْ مِنْ کُلِّ هَلَکَةٍ.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص218، ح49، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

و بروایتى از امام صادق علیه السّلام که خاک قم مقدس است و مردمش از ما باشند و ما از آنها، هیچ زورگو بدانها سوء قصد نکند جز اینکه بزودى کیفر بیند تا وقتى به برادران خود خیانت نکنند، و چون چنین کنند خدا بر آنها زورگویان بدى مسلّط کند.آنها یاران قائم باشند و داعیان حق ما، سپس سر بآسمان برداشت و گفت بار خدایا آنها را از هر فتنه نگهدار و از هر هلاکت رهائى بخش‏.

این روایت نشان دهنده ی آن است که مامن بودن قم تا زمانیست که خود مردم و مومنان با رفتارهای ناشایست کفران نعمت نکرده و موجب بروز مشکلات نگردند و الا از آن وقت به بعد بایستی منتظر عواقب طبیعی معاصی خود باشند و در چنین حالتی این کلام اهل بیت علیهم السلام در مورد فضائل شهر قم نقض نمی گردد بلکه این خود مردم هستند که با رفتار ناشایست کفران نعمت کرده و موجب کمرنگ شدن نزول برکات و الطاف الهی شده اند.

د) نکته ی مهم دیگری که با توجه به متن تمامی روایات مذکور بدان دست می یابیم آن است که در هیچ یک از این روایات کوچک ترین اشاره ای به مسائل و حوادث طبیعی غیر مترقبه یا قحطی و یا شیوع بیماری ها و مسائل مشابه به صورت صریح و واضح نشده است.بنا بر این ادعای وجود ارتباط بین این روایات و در امان ماندن شهر مقدس قم از هر نوع حادثه ی طبیعی یا مسائلی چون بیماری ها و آلودگی هوا و ... اساسا نادرست است چرا که فضای حاکم بر روایات مورد بحث در امان ماندن قم از تسلط حاکمان ظالم و جبار آن هم به صورت مشروط و همچنین برتری قم از جهت برقرار بودن امنیت جانی برای شیعیان می باشد.

هـ) نکته ی دیگری که بایستی به آن توجه کنیم آن است که در تعامل با روایات اهل بیت علیهم السلام همواره بایستی زمان و مکان و شرایط صدور آن روایات را نیز در نظر بگیریم.روایاتی هستند که ناظر به شرایط زمانی یا مکانی خاصی می باشند.روایاتی هستند که متعلق به حالات و شرایط خاصی می باشند.از این رو برخورد صفر و صدی با روایات و رد یا قبول مطلق آن و جاری ساختن آن در تمامی حالات و شرایط و زمان ها و مکان ها عملی نادرست می باشد.

برخی از روایات مورد بحث در این نوشتار نیز از این حالت خارج نیستند.به عنوان نمونه در یکی از این روایات، اهل بیت علیهم السلام برای در امان ماندن شیعیان از فتنه های بنی عباس ایشان را تشویق به مهاجرت به قم کرده اند.پر واضح است که این روایت در ظرف زمانی خاصی صادر شده و چه بسا اگر قرار بود در زمان و شرایط فعلی روایتی از جانب اهل بیت علیهم السلام در این باب صادر گردد، صرفا به شهر قم توصیه نمی شد و کلیه ی مکان هایی که تحت سیطره ی تشیع و قدرت های شیعی هستند و توانایی حفاظت از جان و مال و ناموس شیعیان را دارند از جانب اهل بیت علیهم السلام معرفی می گردیدند.

یا به عنوان نمونه ای دیگر، بخشی از روایات مذکور ناظر به جنبه ی آخر الزمانی شهر مقدس قم و نقش آن در نشر معارف اهل بیت علیهم السلام و خارج ساختن مردم از استضعاف فکری و یاری امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف می باشند که طبیعتا این دسته از روایات در زمان حال بسیار ملموس تر و قابل فهم تر هستند تا زمان های گذشته و دور.

بنا بر این جنبه ی تاریخی و شرایط زمانی و مکانی صدور روایات نیز بایستی مورد توجه قرار گیرد هر چند که به صورت کلی روایات وارد شده در فضیلت قم و در امان بودن آن از بلایا و فتنه ها محدود به دوره ی تاریخی خاصی نمی باشد و هم اکنون نیز همان ویژگی ها در مورد این شهر صادق است گرچه ممکن است در دوره ای پر رنگ تر و ملموس تر و در دوره ای کم رنگ تر باشد.

2- آیات و روایات ابتلای مومنان، رد کننده ی برداشت غلط از روایات دفع بلا از شهر مقدس قم

مطلب دیگری که در اینجا اشاره به آن ضروری می رسد، مساله ی ابتلای مومنان و شیعیان اهل بیت علیهم السلام به مصائب و بلایا و امتحان شدن ایشان از جانب الله سبحانه و تعالی می باشد.آیات و روایات فراوانی وجود دارد که مومنان به بلایا و مصائب دچار شده و آزموده می شوند.به عنوان نمونه:

{وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ} [البقرة: 155]

و قطعاً شما را به چیزى از [قبیلِ‌] ترس و گرسنگى، و کاهشى در اموال و جانها و محصولات مى‌آزماییم؛ و مژده ده شکیبایان را.

مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: ذُکِرَ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع الْبَلَاءُ وَ مَا یَخُصُّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ الْمُؤْمِنَ فَقَالَ سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَشَدُّ النَّاسِ بَلَاءً فِی الدُّنْیَا فَقَالَ النَّبِیُّونَ ثُمَّ الْأَمْثَلُ فَالْأَمْثَلُ وَ یُبْتَلَى الْمُؤْمِنُ بَعْدُ عَلَى قَدْرِ إِیمَانِهِ وَ حُسْنِ أَعْمَالِهِ فَمَنْ صَحَّ إِیمَانُهُ وَ حَسُنَ عَمَلُهُ اشْتَدَّ بَلَاؤُهُ وَ مَنْ سَخُفَ إِیمَانُهُ «3» وَ ضَعُفَ عَمَلُهُ قَلَّ بَلَاؤُهُ.

الکلینی الرازی، أبو جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (المتوفى 328 هـ)، الکافی، ج2، ص252، ح2، تحقیق: علی اکبر الغفاری، ناشر: دار الکتب الإسلامیة‏، تهران‏-ایران، الطبعة الرابعة،1407هـ .

عبد الرحمن بن حجاج گوید: خدمت امام صادق علیه السّلام سخن از بلا و آنچه خداى عز و جل مؤمن را بآن مخصوص میدارد بمیان آمد، حضرت فرمود: از رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله پرسیدند: در دنیا بلاى کدام کس سخت‏تر است؟ فرمود: پیغمبران، سپس هر که بآنها شبیه‏تر است بترتیب و بعد از آن مؤمن باندازه ایمان و نیکى کردارش گرفتار شود، پس هر که ایمانش درست و کردارش نیکو باشد گرفتاریش سخت است و هر که ایمانش سست و عملش ضعیف باشد گرفتاریش اندکست.

برای مشاهده ی روایات بیشتر می توانید به باب «شِدَّةِ ابْتِلَاءِ الْمُؤْمِن»‏ در کتاب کافی مراجعه کنید.

با در نظر گرفتن این روایات دو گزینه پیش روی ما قرار می گیرد:

1) این روایات و روایات دور بودن بلا از قم با یکدیگر تناقض دارند.به این دلیل که در روایات اهل بیت علیهم السلام وارد شده که شهر قم دور از بلایا و فتنه ها می باشد حال آن که در دوره های تاریخی مختلف شیعیان این شهر به مصائب و بلایای مختلفی از حوادث طبیعی و غیر طبیعی گرفتار شده اند.

2) این روایات تناقضی با یکدیگر ندارند و با تحلیل و شرح و استنباط صحیح کاملا قابل فهم و قابل جمع با یکدیگر هستند.

تحلیل منطقی آن است که:

الف) روایات مربوط به شهر مقدس قم، همانطور که گفته شد ناظر بر حفظ جان شیعیان در این شهر و در امان ماندن از ظلم و ستم حکام جور می باشد و لزوما ارتباطی با بلایای طبیعی ندارد.به همین دلیل ممکن است در بسیاری از موارد مومنان این شهر نیز همچون سایر مردم به حوادث طبیعی و غیر طبیعی گرفتار شوند و حتی جان خود را نیز از دست بدهند.در امان ماندن از ظلم و ستم نواصب و دشمنان اهل بیت علیهم السلام و آزادی مذهبی شیعیان در قم یک چیز است و دور ماندن از حوادث طبیعی و غیر طبیعی و یا غیر مترقبه چیز دیگر و این ها اساسا ارتباطی با یکدیگر ندارند.

ب) گرفتار شدن مومنان از جمله مومنان و شیعیان قم به مصائب و بلایای طبیعی و غیر طبیعی در بسیاری از موارد می تواند مصداق روایات مربوط به ابتلای مومنان باشد هر چند که ممکن است دلایل دیگری نیز داشته باشد.

3- برقرار بودن اثرات گناهان و معاصی و عقوبت آن در هر شرایطی

مورد دیگری که بایستی مورد توجه ما قرار گیرد آن است که اثرات ناشی از معاصی و گناهان و نافرمانی الله سبحانه و تعالی در هر شرایطی و هر زمان و مکانی برقرار است.اینگونه نیست که اگر کسی در شهری گناهی کند اثرات آن نادیده گرفته شود و اگر فرد دیگری همان گناه را در شهر دیگری مرتکب شود مورد مجازات الهی - چه دنیوی و چه اخروی - قرار گیرد.

با تاوجه به این نکته، شهر مقدس قم نیز از این قاعده مستثنا نیست.اگر مومنی در این شهر مرتکب گناهی گردد، با توجه به نوع و کیفیت و شدت گناه ممکن است مورد مجازات الهی قرار گیرد.در برخی حالات حتی ممکن است خداوند عذابی را بر بنده ی گنهکار و نافرمان خویش نازل کند و یا وی را به بلایی دچار سازد و آن را کیفر گناهانش قرار دهد.تمامی این ها به خود آن بنده و اعمالش بستگی دارد و اوست که نحوه ی تعامل الله سبحانه و تعالی با خودش را تعیین می کند.

در همین راستا به دو روایت اشاره می کنیم:

وَ رَوَى مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِی مُسْلِمٍ الْعَبْدِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ ع قَالَ: تُرْبَةُ قُمَّ مُقَدَّسَةٌ وَ أَهْلُهَا مِنَّا وَ نَحْنُ مِنْهُمْ لَا یُرِیدُهُمْ جَبَّارٌ بِسُوءٍ إِلَّا عُجِّلَتْ عُقُوبَتُهُ مَا لَمْ یَخُونُوا إِخْوَانَهُمْ فَإِذَا فَعَلُوا ذَلِکَ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ جَبَابِرَةَ سَوْءٍ أَمَا إِنَّهُمْ أَنْصَارُ قَائِمِنَا وَ دُعَاةُ حَقِّنَا ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَى السَّمَاءِ وَ قَالَ اللَّهُمَّ اعْصِمْهُمْ مِنْ کُلِّ فِتْنَةٍ وَ نَجِّهِمْ مِنْ کُلِّ هَلَکَةٍ.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص218، ح49، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

و بروایتى از امام صادق علیه السّلام که خاک قم مقدس است و مردمش از ما باشند و ما از آنها، هیچ زورگو بدانها سوء قصد نکند جز اینکه بزودى کیفر بیند تا وقتى به برادران خود خیانت نکنند، و چون چنین کنند خدا بر آنها زورگویان بدى مسلّط کند.آنها یاران قائم باشند و داعیان حق ما، سپس سر بآسمان برداشت و گفت بار خدایا آنها را از هر فتنه نگهدار و از هر هلاکت رهائى بخش‏.

وَ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ النَّاصِحِ مَوْلَى جَعْفَرٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع قَالَ: قُمُّ عُشُّ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مَأْوَى شِیعَتِهِمْ وَ لَکِنْ سَیَهْلِکُ جَمَاعَةٌ مِنْ شَبَابِهِمْ بِمَعْصِیَةِ آبَائِهِمْ وَ الِاسْتِخْفَافِ وَ السُّخْرِیَّةِ بِکُبَرَائِهِمْ وَ مَشَایِخِهِمْ وَ مَعَ ذَلِکَ یَدْفَعُ اللَّهُ عَنْهُمْ شَرَّ الْأَعَادِی وَ کُلَّ سُوءٍ.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص214، ح31، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

از امام کاظم علیه السلام نقل شده است که فرمودند: قم آشیانه آل محمّد است و جایگاه شیعیانشان ولى البته هلاک شوند گروهى از جوانهاشان بگناه پدران خود و براى خوار شمردن و مسخره کردن بزرگانشان و مشایخشان و با این وضع خدا شر دشمنان و هر بدى را از آنها بگرداند.

بنا بر این اگر شخصی یا اشخاصی حتی در شهر مقدس قم مرتکب معاصی شوند، سزای عمل خود را - در دنیا یا آخرت - خواهند دید و در برخی موارد ممکن است این امر به صورت نزول عذاب الهی نیز باشد چرا که در برخی از روایات به این مطلب اشاره شده که کثرت برخی گناهان، نزول برخی از انواع عذاب های الهی را در پی دارد.

البته دقت داشته باشید قضاوت قطعی در مورد حوادث طبیعی چون سیل و زلزله و ... و قرار دادن آن به عنوان مصداق عذاب الهی در تمامی شرایط و زمان ها و مکان ها - چنان که برخی افراد کم اطلاع چنین می کنند - عملی است کاملا غلط که نتیجه ای جز ضربه خوردن دین ندارد.حوادث طبیعی و غیر مترقبه گاهی ممکن است ریشه در خطاهای محاسباتی انسانی داشته باشد (مانند آتش سوزی جنگل ها در برخی موارد که ناشی از خطاهای عمدی یا غیر عمدی انسانی می باشد)، گاهی ممکن است به صورت صد در صدی مصداق عذاب الهی باشند (مانند برخی مواردی که در قرآن کریم ذکر شده) و گاهی ممکن است ترکیبی از هر دو مورد باشد.

4- جاری بودن قوانین طبیعت و پایداری نظام سبب و اسباب در هر حال و زمان و مکان

قوانین حاکم بر طبیعت و حوادث طبیعی در هر حال و زمان و مکانی جاری هستند.مثلا ظهور و شیوع یک بیماری خاص نتیجه ی یک سری عوامل خاصی می باشد که اگر آن عوامل در هر زمان و مکانی در کنار یکدیگر جمع شوند موجب شیوع آن بیماری خاص خواهند شد.یا مثلا عدم رعایت بهداشت تبعات خاص خود را در پی دارد.سنت الهی نیز آن است که در حالت عادی همه چیز طبق قوانین حاکم بر طبیعت پیش برود و پدیده ها بر طبق نظام سبب و اسباب رخ بدهند.اینگونه نیست که همواره بایستی معجزه ای رخ دهد و از ظهور و بروز یک سری حوادث جلوگیری شود و اتفاقات دیگری رخ بدهد.

البته دقت داشته باشید که بر اساس قرآن کریم و روایات شکی نیست که در مواردی خاص و از باب مسائل خرق عادت و کرامات اولیاء الله اتفاقاتی رخ می دهد که بر خلاف گفته های بالاست اما همانطور که از نام و عنوان پیداست، این موارد در زمره ی «خرق عادت» و «کرامات» می باشند و نیز به ندرت رخ می دهند.مثلا خداوند ممکن است بلایایی را به واسطه ی حضور افرادی در یک مکان از آن مکان دور کند یا به تاخیر بیندازد.چنانچه در برخی روایات مربوط به شهر مقدس قم چنین نقل شده است:

وَ قَالَ ع لِزَکَرِیَّا بْنِ آدَمَ الْقُمِّیِّ حِینَ قَالَ الشَّیْخُ عِنْدَهُ یَا سَیِّدِی إِنِّی أُرِیدُ الْخُرُوجَ عَنْ أَهْلِ بَیْتِی فَقَدْ کَثُرَتِ السُّفَهَاءُ فَقَالَ لَا تَفْعَلْ فَإِنَّ الْبَلَاءَ یُدْفَعُ بِکَ عَنْ أَهْلِ قُمَّ کَمَا یُدْفَعُ الْبَلَاءُ عَنْ أَهْلِ بَغْدَادَ بِأَبِی الْحَسَنِ الْکَاظِمِ ع.

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، چ57، ص217، ح45، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

هنگامی که زکریا بن آدم قمى به آن حضرت (امام رضا علیه السلام) گفت: اى آقایم میخواهم از میان خاندانم بیرون روم که نابخردان در آن فراوان شدند، فرمود: چنین مکن زیرا بوجود تو بلاء از مردم قم دور می شود چنانچه بوجود امام هفتم بلاء از مردم بغداد دور شد.

نکته ی دیگر آن که بر اساس قرآن و روایات، ظهور و بروز حوادث و بلایای طبیعی در برخی موارد از باب عذاب الهی است اما باید دقت داشته باشیم که هر حادثه و بلای طبیعی عذاب الهی نیست.یک حادثه ی ناگوار طبیعی (سیل، زلزله، طوفان سهمگین و ...) ممکن است عذاب الهی باشد و ممکن است ناشی از خطای انسان ها در محاسبات و وظیفه ی محوله به آنان باشد و یا ترکیبی از هر دو و جمع بین این دو مورد که هیچ منافاتی با یکدیگر نیز ندارند.یعنی یک چنین حادثه ای می تواند در آنِ واحد هم علت الهی و ماورایی داشته باشد و هم علت مادی و طبیعی و می تواند صرفا دارای یکی از این جنبه ها باشد.

به هر جهت بر اساس آن چه که در این قسمت گفته شد و با تطبیق موارد مذکور بر شهر مقدس قم و با توجه به روایاتی که در این زمینه موجود است (منظور روایاتی است که در قسمت های قبلی نقل شد مبنی بر این که در امان ماندن قم از حاکمان ظلم و جور، مطلق و تغییرناپذیر نیست و مشروط می باشد)، شهر مقدس قم نیز در مساله ی ظهور و بروز حوادث و بلایای طبیعی تابع قوانین طبیعت و نظام سبب و اسباب می باشد.

پاسخ به یک شبهه در مورد روایات عدم تسلط حاکمان ظالم و جبار بر قم

در اینجا ممکن است در مورد روایاتی که ناظر بر عدم تسلط حاکمان جبار بر شهر مقدس قم می باشد شبهه ای مطرح گردد.شبهه از این قرار است که اگر ما این روایات را بپذیریم، تسلط برخی حاکمان ظالم و خونریز در برخی دوره های تاریخی بر ایران و از جمله قم و کشت و کشتار برخی از مردم این شهر به وسیله ی آنان و عُمّالشان چگونه قابل توجیه است؟

پاسخ آن که دو حالت بیشتر وجود ندارد:

1- این وقایع تاریخی ناقض روایات مذکور می باشند و در نتیجه روایات از درجه ی اعتبار ساقط هستند.

2- روایات مذکور و حوادث تاریخی مورد بحث قابل جمع با یکدیگر هستند.

بدیهی است که پاسخ انتخابی ما همان گزینه ی دوم می باشد اما شرح پاسخ در ادامه می آید.

با توجه به آن چه از نظرتان گذشت:

الف)  بر اساس روایات اهل بیت علیهم السلام خداوند اراده ی سوء حاکمان ظالم و جبار در مورد شهر مقدس قم را به خودشان برمی گرداند و نیات شوم آنان در مورد این شهر تحقق نمی یابد و ظالمی بر آن مسلط نمی گردد.

ب) مورد «الف» (یعنی عدم تسلط جباران بر قم) مشروط می باشد.به این معنا که این وعده ی الهی در مورد شهر مقدس قم مشروط بر آن است که مومنان و مردم قم به یکدیگر خیانت نکنند که اگر چنین کنند اتفاقا خداوند ظالمان را بر آنان حاکم می کند.

ج) جایگاه «ابتلای مومنان» نیز مساله ی ویژه ای است که در این زمینه بایستی بدان توجه کرد.یعنی ممکن است در برخی دوره های تاریخی مردم شهر مقدس قم از باب «ابتلای مومنین به بلایا و مصائب» به مواردی گرفتار شده باشند.

با توجه به وعده ی حفظ مشروط این شهر از حاکمان ظالم، اگر هم مورد یا مواردی در تاریخ یافت شود که ظالمی صدمه ای به این شهر و مردم آن وارد آورده،

اولا: این صدمات مقطعی بوده و در دراز مدت این مومنان و شیعیان اهل بیت علیهم السلام بوده اند که در نهایت با یاری خداوند و عنایات اهل بیت علیهم السلام پیروز شده اند که اگر چنین نمی بود این شهر تا به امروز از مراکز اصلی تشیع نمی بود.

ثانیا: این نوع صدمات در حکم آزمایش الهی مومنان و ابتلای آنان به مصائب و سختی ها بوده که نهایتا هم پیروزی آنان را به دنبال داشته و هم بر اساس روایات اهل بیت علیهم السلام بر درجات ایمانی ایشان افزوده است.

د) مساله ی اساسی دیگر «اثرات ناشی از گناهان و معاصی» می باشد.همانطور که در یکی از روایات مربوط به شهر مقدس قم از نظرتان گذشت، امام علیه السلام چنین فرموده اند:

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ ع قَالَ: تُرْبَةُ قُمَّ مُقَدَّسَةٌ وَ أَهْلُهَا مِنَّا وَ نَحْنُ مِنْهُمْ لَا یُرِیدُهُمْ جَبَّارٌ بِسُوءٍ إِلَّا عُجِّلَتْ عُقُوبَتُهُ مَا لَمْ یَخُونُوا إِخْوَانَهُمْ فَإِذَا فَعَلُوا ذَلِکَ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ جَبَابِرَةَ سَوْءٍ ...

المجلسی، محمد باقر (المتوفى 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج57، ص218، ح49، تحقیق: جمعى از محققان‏، الناشر: دار إحیاء التراث العربی‏- بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.

و بروایتى از امام صادق علیه السّلام که خاک قم مقدس است و مردمش از ما باشند و ما از آنها، هیچ زورگو بدانها سوء قصد نکند جز اینکه بزودى کیفر بیند تا وقتى ببرادران خود خیانت نکنند، و چون چنین کنند خدا بر آنها زورگویان بدى مسلّط کند ...

به هر جهت چنین چیزی امکان وقوعی دارد که در دوره ای از دوران تاریخی مردم و مومنان قم دچار لغزش شده باشند و در پی این لغزش به صورت مقطعی به حاکم یا حاکمانی جبار گرفتار شده باشند و این نتیجه ی عملکرد خود ایشان می باشد همانطور که در قرآن کریم نیز داریم:

{وَمَا أَصَابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَیَعْفُو عَنْ کَثِیرٍ} [الشورى: 30]

و هر [گونه‌] مصیبتى به شما برسد به سبب دستاورد خود شماست، و [خدا] از بسیارى درمى‌گذرد.

دقت داشته باشید که ما در اینجا صِرف یک احتمال که امکان وقوعی دارد و ریشه در روایات اهل بیت علیهم السلام نیز دارد را مطرح ساختیم و منظورمان آن نیست که تسلط مقطعی برخی حکام ظالم بر شهر مقدس قم قطعا فقط و فقط به دلیل آن است که مومنان در این شهر دچار لغزش شده و نسبت به یکدیگر خیانت کرده اند و در نتیجه خداوند ظالمان را بر ایشان مسلط ساخته است.

هـ) نهایتا آن که اگر در مجموع به تاریخ شهر مقدس قم پس از آن که تبدیل به مرکز و ملجا شیعیان شده نگاهی بیندازیم در می یابیم که برخی حوادث تلخ و ناگواری که در آن از سوی حاکمان ظالم در ادوار مختلف تاریخی رقم خورده مقطعی و غیر پایدار بوده و نهایتا این جبهه ی تشیع بوده که با نصرت الهی به حیات اعتقادی و سیاسی و اجتماعی خویش ادامه داده است و همان تسلط مقطعی ظالمان نیز چنانچه از نظرتان گذشت یا از باب ابتلای مومنان است و یا ممکن است نتیجه و عواقب طبیعی برخی معاصی و لغزش های مومنان باشد که خداوند با هدف بیدار ساختن ایشان آنان را به چنین مواردی آزموده و دچار ساخته است.حتی همان حوادث نیز نهایتا منجر به شکوفایی و رشد و قدرت گرفتن بیش از پیش تشیع شده و پس از هر دوره، این نهادهای شیعی بوده اند که در اثر برکت خون شهدای تشیع به مراتب بالاتری دست یافته اند.

پاسخ های نقضی

پس از ارائه ی پاسخ حای تفصیلی، با توجه به طرح شبهه ی مورد بحث از سوی گروه ها و مکاتب فکری مختلف، مناسب است تا پاسخ های نقضی کوتاهی نیز ارائه گردد.

پاسخ نقضی به مخالفین شیعه

حَدَّثَنَا یَحْیَى بْنُ بُکَیْرٍ، حَدَّثَنَا اللَّیْثُ، عَنْ عُقَیْلٍ، عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، قَالَ: أَخْبَرَنِی أَبُو سَلَمَةَ، وَسَعِیدُ بْنُ المُسَیِّبِ، أَنَّ أَبَا هُرَیْرَةَ، أَخْبَرَهُمَا: أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ: «فِی الحَبَّةِ السَّوْدَاءِ شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ، إِلَّا السَّامَ».

البخاری الجعفی، ابوعبدالله محمد بن إسماعیل (المتوفی 256هـ)، صحیح البخاری، ج7، ص124، ح5688، تحقیق: محمد زهیر بن ناصر الناصر، ناشر: دار طوق النجاة، الطبعة: الأولى، 1422هـ .

ابوهریره می گوید از رسول خدا (ص) شنیدم که می فرمودند: در سیاه دانه شفای هر بیماری وجود دارد مگر مرگ.

اکنون این سوال - از باب پاسخ نقضی - مطرح می شود که چرا مخالفان شیعه برای درمان بیماری هایشان فقط به سیاه دانه اکتفا نمی کنند؟!

در روایتی دیگر چنین وارد شده است:

حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، حَدَّثَنَا سُفْیَانُ، قَالَ: حَدَّثَنِی عَبْدُ رَبِّهِ بْنُ سَعِیدٍ، عَنْ عَمْرَةَ، عَنْ عَائِشَةَ، رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَانَ یَقُولُ لِلْمَرِیضِ: «بِسْمِ اللَّهِ، تُرْبَةُ أَرْضِنَا، بِرِیقَةِ بَعْضِنَا، یُشْفَى سَقِیمُنَا، بِإِذْنِ رَبِّنَا».

البخاری الجعفی، ابوعبدالله محمد بن إسماعیل (المتوفی 256هـ)، صحیح البخاری، ج7، ص133، ح5745، تحقیق: محمد زهیر بن ناصر الناصر، ناشر: دار طوق النجاة، الطبعة: الأولى، 1422هـ .

عائشه از پیامبر (ص) نقل می کند که ایشان به کسی که مریض بود می گفتند: بسم الله، خاک سرزمین ما با آب دهان برخی از مردمان ما بیماران ما را به اذن پروردگارمان شفا می دهد.

سوالی که در مورد این روایت مطرح می شود آن است که چرا امروزه وهابی ها که عمده ی ساکنان مدینه را تشکیل می دهند برای شفای بیماری های خود به این حدیث عمل نمی کنند؟!

پاسخ نقضی به مسیحیت

14- و هرگاه کسی از شما بیمار باشد، کشیشان کلیسا را طلب کند تا برایش دعا نمایند، و او را به نام خداوند به روغن تدهین کنند.

15- و دعای ایمان، مریض را شفا خواهد بخشید و خداوند او را خواهد برخیزانید، و اگر گناه کرده باشد، از او آمرزیده خواهد شد.

 16- نزدِ یکدیگر به گناهان خود اعتراف کنید، و برای یکدیگر دعا کنید تا شفا یابید، زیرا دعای مرد عادل در عمل، قوّت بسیار دارد.

عهد جدید، رساله ی یعقوب، فصل 5، فقره ی 14 الی 16.

سوالی که از باب پاسخ نقضی و جدلی مطرح می شود آن است که چرا مسیحیان امروزه با عمل به این توصیه ی عهد جدید بیماری ها را درمان نمی کنند؟!

پاسخ نقضی به زرتشتیان

در اوستا چنین آمده است:

کسی [از پزشکان] به یاری «اشه» درمان کند.کسی [از پزشکان] به یاری دانش درمان کند.کسی [از پزشکان] با کارد درمان کند.کسی [از پزشکان] با گیاهان درمان کند.کسی [از پزشکان] با منتره (منثره) درمان کند.

درمان بخش ترین پزشکان کسی است که با منثره ی ورجاوند درمان کند.

دوستخواه، جلیل، اوستا، اردیبهشت یشت، ص288، ناشر: انتشارات مروارید، چاپ: دهم، 1385 خورشیدی.

مگر نه آن است که موثر ترین شیوه ی درمانی بر اساس اوستا و باورهای آیین زرتشتی منتره درمانی می باشد؟ پس چرا امروزه زرتشتیان از این راه برای درمان تمامی بیماری ها استفاده نمی کنند؟!

پاسخ نقضی به علم پرستان و قائلین به اصالت علم و تجربه

به تدریج با آغاز انقلاب صنعتی، این باور در برخی ایجاد شد که با تکیه بر دانش بشر و علم و تجربه می توان سعادت و خوشبختی انسان را رقم زد و از این رو عده ای برای علم و تجربه و دانش بشر اصالت قائل شدند و آن را مبدا و مبنا قرار دادند.

با گذشت زمان و مشاهده ی نتایج حاصل از این دیدگاه به تحقیق ثابت شده که نه تنها این دیدگاه صحیح نبوده بلکه حتی در برخی مواقع این دیدگاه خود بلای جان انسان ها شده و تبدیل به یکی از عوامل اصلی مرگ و میر شده است!

به عنوان نمونه، در گزارشی در وبسایت CNBC آمده است:

A recent Johns Hopkins study claims more than 250,000 people in the U.S. die every year from medical errors. Other reports claim the numbers to be as high as 440,000

Medical errors are the third-leading cause of death after heart disease and cancer

مطالعه ی اخیر موسسه ی جان هاپکینز مدعیست که سالانه بیش از 250 هزار نفر در ایالات متحده ی آمریکا بر اساس اشتباهات پزشکی جان خود را از دست می دهند.گزارش های دیگر مدعی هستند که این تعداد بیش از 440 هزار نفر در سال است.

اشتباهات پزشکی پس از بیماری های قلبی و سرطان سومین عامل مرگ و میر [در آمریکا] می باشند.

لینک گزارش خبری:

https://www.cnbc.com/2018/02/22/medical-errors-third-leading-cause-of-death-in-america.html

سوال این است که اساسا مگر قرار نبود علم پزشکی نجات بخش جان تمامی انسان ها شود؟ پس چرا در کشوری چون آمریکا که مدعی پیشرفت های شگرف در علوم مختلف از جمله پزشکی می باشد، اشتباهات و خطاهای انسانی و پزشکی از عوامل اصلی مرگ و میر به حساب می آید تا جایی که بر اساس تحقیقات و گزارش های مورد قبول خودشان به طور متوسط روزانه بین 685 تا 1205 نفر جان خود را بر اثر اشتباهات پزشکی از دست می دهند (250 تا 440 هزار نفر در سال)؟! این یعنی اشتباهات پزشکی از اکثر بیماری ها و ویروس ها و حوادث و بلایای طبیعی نیز کشنده ترند!

نتیجه گیری

الف) با بررسی روایات مورد بحث مشخص گردید که این روایات لزوما ارتباطی به بلایای طبیعی و حوادث غیر مترقبه ندارند.

ب) فضای حاکم بر روایات مورد بحث، در امان ماندن شهر مقدس قم از فتنه های سیاسی و حاکمان ظالم و حفظ جان شیعیان و مومنان ساکن در آن از کشت و کشتار دشمنان تشیع می باشد.

ج) حفظ شهر مقدس قم از ظلم حاکمان ظالم مشروط به رفتار مومنان ساکن در آن می باشد.

د) اثرات طبیعی و عقوبت گناهان و همچنین نظام سبب و اسباب و همچنین ابتلای مومنان به بلایا و مصائب در مورد شهر مقدس قم نیز ساری و جاری است و در این زمینه ی فرقی بین شهر مقدس قم و سایر شهرها و سرزمین ها موجود ندارد.

هـ) شبهه ی طرح شده از سوی معاندان و مخالفان، به طریق اولی بر خود ایشان وارد  است و در این زمینه پاسخ های نقضی نیز ارائه شد.